Παιδιά κοινωνικά και παιδιά μοναχά

"Παιδιά κοινωνικά και παιδιά μοναχά"

Της Γιάννας Κουμή, Ψυχολόγου

Σημ: το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στο 109ό φύλλο της εφημεριδούλας "ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΑΣ ΚΙ ΕΜΕΙΣ" του Ομίλου Επιμόρφωσης Γονέων (έδρα Βροντάδος Χίου)
Οι κοινωνικές σχέσεις των παιδιών έχουν υπάρξει αντικείμενο συστηματικής μελέτης εδώ και αρκετές δεκαετίες, σε διάφορες χώρες του κόσμου. Ο βασικός διαχωρισμός είναι ανάμεσα σε παιδιά εσωστρεφή (που δεν επιζητούν φανερά την συντροφιά άλλων παιδιών, ντροπαλά) και παιδιά εξωστρεφή (αυτά που αναλαμβάνουν την πρωτοβουλία των κοινωνικών συναναστροφών και εξωτερικεύουν τις προτιμήσεις τους εύκολα).

Ο βαθμός εσωστρέφειας ή εξωστρέφειας ενός παιδιού εξαρτάται:
α) από την ιδιοσυγκρασία με την οποία έχει γεννηθεί, δηλαδή τις βιολογικές καταβολές του αναφορικά με το επίπεδο δραστηριοποίησης, κοινωνικότητας, δεκτικότητας στα κοινωνικά ερεθίσματα και θετικού συναισθήματος στην παρουσία και δράση άλλων ανθρώπων, και
β) από τις εμπειρίες κοινωνικοποίησης που έχει βιώσει αρχικά στην οικογένεια και έπειτα στο σχολείο ή στη γειτονιά του (όπου αυτή υπάρχει!).

Το κατά πόσο ένα παιδί είναι δημοφιλές ή όχι ανάμεσα στα συνομήλικά του παιδιά έχει φανεί ότι σχετίζεται με την εσωστρέφεια-εξωστρέφειά του, την αυτοεκτίμησή του, ακόμη και τις επιδόσεις του στο σχολείο και τη γενικότερη ικανότητά του για προσαρμογή και αντιμετώπιση στρεσογόνων καταστάσεων. Τα παιδιά που είναι δημοφιλή συνήθως είναι και οι αρχηγοί της τάξης, ενώ «θυματοποιούνται» σε πολύ μικρότερο ποσοστό από τους συνομηλίκους τους, σε σχέση με τα παιδιά που απορρίπτονται ή περιθωριοποιούνται από την παρέα. Επιπλέον, τα παιδιά που απορρίπτονται ή περιθωριοποιούνται, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εκφοβίσουν με τη σειρά τους άλλα παιδιά στο μέλλον και γενικά να αναπτύξουν επιθετική συμπεριφορά.

Εδώ είναι βασικό να διακρίνουμε τα παιδιά που απορρίπτονται ή περιθωριοποιούνται φανερά, από τα παιδιά που απλά δεν είναι δημοφιλή. Τα πρώτα, τα παιδιά που απορρίπτονται ή περιθωριοποιούνται, συνήθως επιδιώκουν τη συναναστροφή με τα άλλα παιδιά, αλλά δεν γίνονται δεκτά, λόγω κάποιας ιδιαιτερότητας που τα χαρακτηρίζει, ή, συχνά, δικής τους ανάρμοστης συμπεριφοράς.

Τα δεύτερα, τα παιδιά που δεν τα προτιμούν οι άλλοι, φαίνονται σα να μην επιδιώκουν, εμφανώς τουλάχιστον, τη συντροφιά των άλλων και προτιμούν να παραμένουν μοναχικά. Θα λέγαμε ότι τα πρώτα είναι εξωστρεφή, ενώ τα δεύτερα εσωστρεφή. Τα μοναχικά παιδιά έχουν καλύτερες επιδόσεις στο σχολείο από ότι τα παιδιά που απορρίπτονται φανερά, ενώ συνήθως, εφόσον είναι περισσότερο εσωστρεφή, παρουσιάζουν αυξημένη τάση για κατάθλιψη, ιδιαίτερα αν κανείς ποτέ δεν φρόντισε να τα «βγάλει» από τη μοναξιά τους.

Τι συνιστά, ωστόσο, την εξωστρέφεια, σαν χαρακτηριστικό της προσωπικότητας;
Τα παιδιά με εξωστρεφή χαρακτήρα είναι περισσότερο δραστήρια από αυτά που είναι εσωστρεφή, εκφράζουν τις ανησυχίες, τους φόβους και τις απόψεις τους πιο εύκολα, είναι περισσότερο ομιλητικά και ενθουσιάζονται περισσότερο με καινούριες γνωριμίες ή δραστηριότητες. Επιπλέον, φαίνονται περισσότερο σίγουρα για τον εαυτό τους και είναι πιο διεκδικητικά και δυναμικά στη συμπεριφορά τους. Αντίθετα, τα εσωστρεφή παιδιά είναι κλειστά στον εαυτό τους, συντηρητικά στις όποιες αλλαγές στο περιβάλλον τους και φαίνονται να έχουν κάποιες ανασφάλειες και φόβους.

Ασφαλώς, χρειάζεται μεγάλη προσοχή εδώ, ώστε να μην χαρακτηρίζουμε με ευκολία ένα παιδί εξωστρεφές ή εσωστρεφές, γιατί σε ένα δεδομένο περιβάλλον ένα παιδί μπορεί να εξωτερικεύει πιο εύκολα τις σκέψεις του, να νιώθει άνετα και να επιζητά τις κοινωνικές συναναστροφές, ενώ το ίδιο παιδί, σε ένα άλλο, πιο αφιλόξενο για το ίδιο, περιβάλλον, να δείχνει περισσότερο εσωστρεφές. Επιπλέον, όπως συμβαίνει και με τους ενήλικες, ένα παιδί μπορεί να είναι εξωστρεφές, χωρίς να επιθυμεί ή να είναι ουσιαστικά ικανό να δημιουργήσει ισχυρούς φιλικούς δεσμούς, απλά να έχει πολλές, αλλά επιφανειακές «φιλίες». Αντίθετα, ένα παιδί μπορεί μεν να είναι εσωστρεφές, αλλά να μπορεί και να θέλει να δημιουργήσει λίγες και ουσιαστικές φιλικές σχέσεις.

Επομένως, αυτό που πρέπει να μας απασχολεί ιδιαίτερα, και όταν συζητάμε την κοινωνικότητα των παιδιών, είναι η ικανότητα και η διάθεσή τους να δημιουργήσουν ισχυρούς δεσμούς ή όχι, γιατί η τάση αυτή θα τα χαρακτηρίζει, εν μέρει, και στην ενήλικη ζωή τους. ‘Ενας παράγοντας σημαντικός εδώ είναι οι πρώτες εμπειρίες. Έτσι, τα παιδιά με ασφαλή προσκόλληση στο γονεϊκό πρότυπο (κυρίως της μητέρας τους), δηλαδή αυτά που έχουν ξεπεράσει με ασφάλεια το άγχος αποχωρισμού, θα μπορέσουν και θα επιδιώξουν να δημιουργήσουν σχέσεις εμπιστοσύνης με φίλους ή με συντρόφους, αργότερα. Αντίθετα, τα παιδιά εκείνα που δεν κατάφεραν, για διάφορους λόγους, να αναπτύξουν μια ασφαλή προσκόλληση στο γονεϊκό πρότυπο, θα δυσκολευτούν περισσότερο στην ανάπτυξη τέτοιων σχέσεων στην παιδική και στην ενήλικη ζωή τους.

Οι γονείς και στη συνέχεια οι εκπαιδευτικοί μπορούν, αν εντοπίσουν κάποιο παιδί με υπερβολική συστολή ή με αδυναμία ή απροθυμία να δημιουργήσει έστω και μια φιλική σχέση μέσα στην οποία θα δίνει και θα παίρνει, θα εμπιστεύεται και θα μοιράζεται, να το βοηθήσουν σταδιακά συζητώντας και ενθαρρύνοντάς το στην αντίθετη κατεύθυνση στα πλαίσια της ομάδας. Για να είμαστε, βέβαια, ειλικρινείς, η τάση αυτή πολλών παιδιών σήμερα να δημιουργούν πολλές, αλλά όχι ουσιαστικές, «φιλίες», αντικατοπτρίζει τον μοντέρνο τρόπο ζωής μας, αυτόν του πολλά και γρήγορα…

Γιάννα Κουμή

Σχολική φοβία

"Σχολική φοβία"

Του Γιάννη Σαλονικίδη, δασκάλου του 11ου Δημοτικού Σχολείου Ευόσμου

Παιδιά που αρνούνται να πάνε στο σχολείο
Λίγο μετά την έναρξη της σχολικής χρονιάς, κάθε χρόνο, ένα σημαντικό ποσοστό παιδιών αρνείται να πάει σχολείο, είτε για πρώτη φορά (νήπια, πρώτη τάξη) είτε για να συνεχίσει στο σχολείο στο οποίο ήδη απ’ την περασμένη χρονιά είχε παρακολουθήσει μαθήματα. Διάφοροι πραγματικοί και αποδεκτοί λόγοι υποχρεώνουν αρκετά παιδιά να μην μπορούν να πάνε κανονικά στο σχολείο. Ανάμεσα σε αυτά τα παιδιά αυτά υπάρχει κι ένα ποσοστό των οποίων η άρνηση αυτή συνδέεται με ποικίλα ψυχολογικά προβλήματα. Τα παιδιά αυτά δεν μπορούν να προσαρμοστούν στο σχολικό περιβάλλον και αρνούνται επίμονα να πάνε στο σχολείο.
Τέτοιες αρνήσεις δημιουργούν εύλογα προβληματισμό και απορίες τόσο στους εκπαιδευτικούς όσο και στους γονείς που βρίσκονται αντιμέτωποι με την απροσδόκητη αντίδραση των παιδιών αυτών. Όλοι μας θεωρούμε φυσιολογικό και δεδομένο ότι το παιδί το πρωί θα σηκωθεί, θα ετοιμαστεί και θα πάει στο σχολείο. Έτσι όταν συμβεί, το παιδί να αρνείται να πάει στο σχολείο και μάλιστα να παραμένει κατηγορηματικό και αμετακίνητο στη θέση του αυτή, νιώθουμε αδύναμοι και στεκόμαστε σκεπτικοί μπροστά στο πρόβλημα. Επιπλέον, καθώς διαπιστώνουμε ότι οι οποιεσδήποτε απειλές, παρακλήσεις ή υποσχέσεις αποδεικνύονται μάταιες, ο σκεπτικισμός μετατρέπεται σε αγωνία και πανικό.
Φυσικά είναι πολλές οι περιπτώσεις παιδιών που σε κάποια στιγμή της σχολικής τους ζωής δείχνουν κάποια περιστασιακή απροθυμία να πάνε στο σχολείο, χωρίς όμως τελικά να δημιουργηθεί πρόβλημα. Μέχρι και το 80% των κανονικών παιδιών παρουσιάζουν δυσκολίες στην προσαρμογή τους στο περιβάλλον του σχολείου, μολονότι τα ίδια υποστηρίζουν ότι «τους αρέσει το σχολείο» ή ότι «δεν τα πειράζει που πηγαίνουν στο σχολείο» [1].
Στις περιπτώσεις αυτές οι γονείς πρέπει να δείξουν κατανόηση και υπομονή. Αν το παιδί τους δηλώνει ότι δεν αισθάνεται καλά, γι’ αυτό και δεν θέλει να πάει στο σχολείο, δεν έχουν παρά να ελέγξουν αν λέει την αλήθεια. Αν τους λέει ψέματα, μπορούν μέσα από την συζήτηση και απ’ όσα ξέρουν για την προσωπικότητα του παιδιού τους να διερευνήσουν τους λόγους που κάνουν το παιδί τους να μη θέλει να πάει σχολείο. Μ’ αυτό τον τρόπο πιθανόν να ανακαλύψουν κάποιους φόβους του παιδιού ή κάποια υπερευαισθησία που εύκολα μπορεί να ξεπεραστεί με την ενθάρρυνση του παιδιού από τους ίδιους ή από τον δάσκαλο.

Αντιδράσεις των σχολειοφοβικών παιδιών
Πώς όμως μπορούν οι γονείς να διαπιστώσουν ότι το παιδί τους έχει πράγματι σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα σχετικά με τη φοίτηση στο σχολείο; Οι γονείς θα πρέπει προηγουμένως να έχουν προσπαθήσει, για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, να πείσουν το παιδί τους να πάει στο σχολείο, χωρίς όμως θετικό αποτέλεσμα. Επιπλέον, το παιδί θα πρέπει να υποφέρει από άγχος σε σχέση με πολλά άλλα ζητήματα. Όπως να νιώθει άγχος για την υγεία της μητέρας του, άγχος για τον «παλικαρά» συμμαθητή που απειλεί να το δείρει, άγχος για το νευρικό δάσκαλο που του φωνάζει συνέχεια ή που πολύ συχνά το ειρωνεύεται, άγχος για την επίδοσή του στα μαθήματα κλπ. Πρέπει να βεβαιωθούμε ότι οι φόβοι αυτοί δεν καταπραΰνονται όσο και αν προσπαθήσουμε. Επίσης, το παιδί πρέπει να παρουσιάζει περιοδικώς επαναλαμβανόμενα οργανικά συμπτώματα, τα οποία εξαφανίζονται συνήθως, όταν το παιδί δεν έχει σχολείο (Σαββατοκύριακα, αργίες, διακοπές) ή αμέσως μόλις οι γονείς συμφωνήσουν, έστω και διστακτικά, να παραμείνει στο σπίτι. Η παραπάνω περιγραφή δίνει την εικόνα ενός σχολειοφοβικού παιδιού. Το παιδί αυτό βιώνει το ψυχικό και σωματικό μαρτύριο μιας αγχώδους κρίσης και το μαρτύριο αυτό είναι πραγματικό, άσχετα αν οι γονείς πιστεύουν ότι οι φόβοι του δεν ευσταθούν. Στην πραγματικότητα το παιδί αυτό δεν μπορεί να πάει σχολείο εξαιτίας ενός υπερβολικά έντονου φόβου που νιώθει για το σχολείο. Η αιτία για το φόβο αυτό δεν είναι τόσο για το μέρος αλλά κάτι πολύ σοβαρότερο και θεμελιακό.
Σήμερα συνειδητοποιούμε ότι η επίμονη άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο είναι μια πραγματική ψυχολογική διαταραχή και όχι πρόβλημα ηθικής τάξης ή πειθαρχίας εκ μέρους του παιδιού, μια που είναι ολοφάνερο πως προσποιείται ότι είναι άρρωστο. Μερικά παιδιά που αρνούνται να πάνε στο σχολείο μπορεί κατά βάθος να θέλουν πάρα πολύ να πάνε, αλλά απλώς να μην μπορούν να το κάνουν στην πράξη.

Η σχολική φοβία
Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με την περίπτωση της σχολικής φοβίας. Αυτήν μπορούμε να την ορίσουμε ως ένα έντονο ψυχικό άγχος, που έχει ως σημείο αναφοράς την παραμονή του παιδιού στο σχολικό περιβάλλον.[2] Πρόκειται για διαγνωστικό όρο που έχουν επινοήσει οι παιδοψυχίατροι και οι παιδοψυχολόγοι προκειμένου να περιγράψουν τον έντονο και παράλογο φόβο που νιώθουν κάποια παιδιά σχετικά με κάποιες πτυχές της σχολικής τους ζωής.
Οπωσδήποτε είναι πολλές οι καταστάσεις της σχολικής ζωής που μπορούν να προκαλέσουν δικαιολογημένο φόβο στα παιδιά. Τέτοιες πηγές άγχους είναι: οι καθημερινές ρουτίνες του σχολείου, το άγχος των εξετάσεων, η αποτυχία στα μαθήματα, οι κακές σχέσεις με τον δάσκαλο και τους συμμαθητές, οι υπερβολικές πιέσεις και προσδοκίες των γονιών, οι μαθησιακές δυσκολίες κ.ά. Σε μια έρευνα που έγινε σε 11χρονους μαθητές στις Η.Π.Α. διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά έχουν άγχος και ανησυχούν, κατά σειρά συχνότητας, για τα παρακάτω ζητήματα στο σχολείο: [3]
1. Μήπως αποτύχουν σε κάποιο διαγώνισμα
2. Μήπως δε φτάσουν στο σχολείο εγκαίρως
3. Μήπως κάνουν ορθογραφικά λάθη
4. Μήπως τα καλέσει ο δάσκαλος να απαντήσουν σε ερωτήσεις που δεν γνωρίζουν την απάντησή τους
5. Μήπως κάνουν λάθη στην ανάγνωση
6. Μήπως πάρουν κακό έλεγχο προόδου
7. Μήπως τα επιπλήξει ο δάσκαλος
8. Μήπως είναι από τους τελευταίους μαθητές στην τάξη
9. Μήπως δεν τα καταφέρουν στα μαθηματικά και την ζωγραφική.
Αυτό όμως που χαρακτηρίζει τις «αντιδράσεις φοβίας» είναι ότι η έντασή τους είναι δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με την πραγματική «αγχογόνο» κατάσταση. Τα περισσότερα παιδιά κατορθώνουν να ξεπεράσουν τις παραπάνω δυσκολίες, χωρίς να φτάσουν να αρνούνται επίμονα να πάνε στο σχολείο. Τα σχολειοφοβικά όμως παιδιά μπορεί στην πραγματικότητα να μη φοβούνται τίποτε από τα παραπάνω. Σε πολλές περιπτώσεις είναι ο φόβος να αποχωριστούν τη μητέρα τους περισσότερο και όχι ότι υπάρχει κάτι στο σχολείο που τα ενοχλεί.
Η σχολική φοβία μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιοδήποτε σημείο της σχολικής φοίτησης, φαίνεται όμως να είναι συχνότερη στη Β΄ τάξη του δημοτικού. Έρευνες έχουν δείξει ότι μπορεί να φτάσει ως και το 8% του μαθητικού πληθυσμού και ότι είναι συχνότερη στα κορίτσια.[4] Πριν εκδηλωθεί η σχολική φοβία, προηγούνται συνήθως κάποια γεγονότα: αλλαγή σχολείου, αρρώστια ή θάνατος του ενός γονέα, οικογενειακά ή συζυγικά προβλήματα, ασθένεια, ατύχημα ή εγχείριση του ίδιου του παιδιού που το αναγκάζει να νοσηλευθεί σε νοσοκομείο ή να μείνει στο σπίτι κλπ.
Στη συνέχεια εκδηλώνεται η σχολική φοβία με τους παρακάτω τρόπους: το παιδί δείχνει απροθυμία ή διστακτικότητα να πάει στο σχολείο· άλλοτε αρνείται να πάει στο σχολείο κατηγορηματικά· άλλοτε παρουσιάζει συμπτώματα αντικοινωνικής συμπεριφοράς, όπως επιθετικότητα, υπερκινητικότητα, ιδιοτροπίες στο φαγητό ή και άρνηση να φάει· άλλοτε παρουσιάζει ψυχοσωματικές διαταραχές, όπως πονόκοιλους, εμετούς, πονοκεφάλους, διάρροια, ενούρηση, εφιάλτες σχετικά με το σχολείο κλπ. Αν ερωτηθούν τέτοια παιδιά γιατί δεν θέλουν να πάνε στο σχολείο, τότε συνήθως αναφέρουν ότι φοβούνται μήπως πάθει κανένα κακό η μητέρα τους όσο αυτά λείπουν στο σχολείο. Άλλες φορές πάλι μπορεί να προβάλλουν και διάφορες αιτιάσεις κατά του σχολείου. Π.χ. Ο δάσκαλος δεν είναι καλός, είναι αυστηρός ή είναι άδικος, τα μαθήματα είναι βαρετά ή δύσκολα, οι συμμαθητές τα περιφρονούν, τα απειλούν, τα δέρνουν κλπ. Σημαντικός φαίνεται να είναι και ο φόβος της γελοιοποίησης ή της αποτυχίας στα μαθήματα. Τέτοιοι φόβοι μπορεί να είναι αντικειμενικά αβάσιμοι, για το παιδί όμως είναι πέρα για πέρα αληθινοί.
Πάντως δεν πρέπει να συγχέονται οι φόβοι αυτοί με τις πρώτες αρνητικές αντιδράσεις που εκδηλώνει το παιδί όταν πρωτοπηγαίνει στο σχολείο. Εκεί το παιδί δείχνει έναν ενστικτώδη φόβο μπροστά στο άγνωστο περιβάλλον που καλείται να αντιμετωπίσει. Αυτές οι αντιδράσεις είναι φυσιολογικές και συνήθως υποχωρούν. Επίσης δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση με τους πραγματικούς φόβους που εκδηλώνει το παιδί για το σχολείο, όπως π.χ. το φόβο για κάποιο συγκεκριμένο μάθημα ή κάποιον συμμαθητή που απειλεί να τα δείρει κλπ., γιατί η σχολική φοβία είναι ένα είδος ψυχονεύρωσης που χαρακτηρίζεται από έντονο ψυχικό άγχος, το οποίο δεν δικαιολογείται από τα πράγματα. Ούτε έχουν σχέση οι σχολειοφοβικοί μαθητές με τους μαθητές που φεύγουν ενσυνείδητα από το σχολείο για να κάνουν κάτι πιο διασκεδαστικό (σκασιαρχείο). Ανάμεσα στον σκασιάρχη και τον σχολειοφοβικό μαθητή υπάρχουν διαφορές στην προσωπικότητα, στην κοινωνική και οικογενειακή κατάσταση και στην επίδοση στο σχολείο, διαφορές που δικαιολογούν την αντιμετώπιση των δύο αυτών κατηγοριών παιδιών, ως παιδιών με εντελώς διαφορετικά ψυχολογικά προβλήματα. Εξάλλου τα παιδιά με σχολική φοβία μένουν στο σπίτι με την συγκατάθεση των γονιών τους. Η σχολική φοβία είναι μια βαθύτερη ψυχική διαταραχή που στην ηλικία αυτή εκδηλώνεται ως απέχθεια προς το σχολείο. Σ’ άλλες ηλικίες αργότερα μπορεί να εκδηλωθεί ως φυγή από τις επαγγελματικές και άλλες υποχρεώσεις και δεσμεύσεις.

Αιτίες που προκαλούν την σχολική φοβία
Υπάρχουν πολλές αιτίες που μπορούν να κάνουν ένα παιδί ευάλωτο, που το καθιστούν ανίκανο να αντιμετωπίσει αγχογόνες καταστάσεις. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που συχνά απουσιάζουν από το σχολείο είναι νευρωτικά, ότι ένα μεγάλο ποσοστό απ’ αυτά είναι δειλά, φοβισμένα και συνεσταλμένα έξω από το σπίτι. Η πλειοψηφία των παιδιών αυτών παρουσιάζει εντελώς αντίθετη συμπεριφορά όταν βρίσκονται στο σπίτι με τους δικούς τους. Τότε εμφανίζονται πεισματάρικα και απαιτητικά και φτάνουν μέχρι το σημείο να καταδυναστεύουν τους γονείς του με την διεκδικητικότητα και την ισχυρογνωμοσύνη τους. Γενικώς τα παιδιά που αρνούνται να πάνε στο σχολείο έχουν έντονο άγχος επειδή πιστεύουν ότι δεν θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τις διάφορες καταστάσεις έξω από το σπίτι. Αν πάνε τελικά στο σχολείο, συμπεριφέρονται καλά, συμμορφώνονται και εργάζονται σκληρά (άλλα έχοντας υψηλές επιδόσεις, ενώ άλλα αποτυγχάνουν), όλα όμως παρουσιάζουν κατά κανόνα προβλήματα κοινωνικής δυσπροσαρμογής.
Τέτοιες καταστάσεις που προκαλούν εντάσεις ή είναι αγχογόνες παρουσιάζονται συχνά στη σχολική ζωή και είναι ικανές να προκαλέσουν προβλήματα στο παιδί. Ένα φυσικό ελάττωμα (φανταστικό ή πραγματικό) μπορεί να είναι αφάνταστη πηγή άγχους για ένα υπερευαίσθητο παιδί. Το ντροπαλό ή μοναχικό παιδί γίνεται εύκολα θύμα των παλικαρισμών ή της περιφρονητικής απόρριψης των συμμαθητών του. Όλοι οι εκπαιδευτικοί γνωρίζουν μερικές περιπτώσεις παιδιών για τα οποία ακόμη και οι εντελώς ασήμαντες πλευρές της σχολικής ζωής αντιπροσωπεύουν δυσβάστακτο φορτίο και αφόρητο άγχος. Σε αρκετές περιπτώσεις τα προβλήματα μπορεί να είναι στο σπίτι. Το παιδί μπορεί να μη νιώθει καθόλου σίγουρο να αφήσει τη μητέρα του που είναι άρρωστη ή που υποφέρει η ίδια από κάποια ψυχολογική κρίση – ένα συζυγικό πρόβλημα – το οποίο είναι γνωστό στο παιδί. Επίσης, το παιδί μπορεί να νιώθει ανασφάλεια, αν κάτι αλλάξει στις σχέσεις του με τη μητέρα του.
Μια άλλη σημαντική αιτία της σχολικής φοβίας είναι η οξεία εκδήλωση ενός μόνιμου άγχους αποχωρισμού. Όπως είναι γνωστό [5] το παιδί πολύ νωρίς στη ζωή του προσκολλείται στο πρόσωπο της μητέρας του και έτσι δημιουργείται μια στενή και έντονη συναισθηματική σύνδεση μεταξύ της μητέρας και του παιδιού. Οι πρώτες συνέπειες της σχέσης αυτής είναι το άγχος του παιδιού προς τα άγνωστα πρόσωπα που εμφανίζεται γύρω στον 7ο μήνα και το άγχος του αποχωρισμού που εμφανίζεται κατά τον 12ο μήνα και χάνεται γύρω στον 18ο μήνα. Στις οικογένειες όμως που η μητέρα είναι υπερπροστατευτική και δεσμευτική το παιδί δεν ενθαρρύνεται να αποκτήσει αυτονομία και πρωτοβουλία και γίνεται εξαρτημένο. Σε μια τέτοια σχέση το άγχος του αποχωρισμού, αντί να ατονήσει μετά τον 18ο μήνα και να εξαφανιστεί, μονιμοποιείται και επαυξάνεται. Η φοίτηση στο σχολείο είναι μια απειλή στη σχέση αυτή και έτσι αποτελεί τόσο για το παιδί όσο και για τη μητέρα πηγή έντονου άγχους και ανασφάλειας [6].
Επιπρόσθετα, όταν συνυπάρχει, έστω και σε λανθάνουσα κατάσταση, κάποιος νευρωτισμός στη δομή της προσωπικότητας και στην ψυχοσυναισθηματική οντότητα της μητέρας, τότε το άγχος αποχωρισμού γίνεται ακόμη πιο έντονο για τη μητέρα. Και γίνεται πιο έντονο μια που καλείται η μητέρα, ξαφνικά, να ανακαλύψει και να αναπτύξει νέες δραστηριότητες για να καλυφθεί το κενό των ωρών που το παιδί, ιδιαίτερα όταν έχουμε περιπτώσεις που η μητέρα δεν εργάζεται και το παιδί είναι μοναχοπαίδι, απασχολείται στο σχολείο του. Μια μητέρα που βιώνει μια τέτοια σχέση κρατάει το παιδί ψυχικά δέσμιο· η ίδια «δεν το αφήνει» να πάει στο σχολείο και ενδόμυχα «χαίρεται», όταν κάτι συμβεί και το παιδί μείνει τελικά στο σπίτι (ξαφνική αδιαθεσία, κακοκαιρία, πρωινή αργοπορία κλπ) και είναι έτοιμη να πλειοδοτήσει προς αυτή τη λύση. Ανάλογη είναι και η αντίδραση του εξαρτημένου παιδιού. Το άγχος λοιπόν από τον αποχωρισμό μετατοπίζεται απ’ την πραγματική του πηγή (την απομάκρυνση από το σπίτι) σε ένα ερέθισμα (το σχολείο), που μέχρι χθες ήταν ουδέτερο. Το συναίσθημα αυτό έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να εκδηλωθεί ή να ενταθεί όταν συνυπάρχουν και οι δυσμενείς συνθήκες στο σχολείο που περιγράφονται παραπάνω.

Τρόποι αντιμετώπισης της σχολικής φοβίας
Οι περισσότερες περιπτώσεις των παιδιών που αρνούνται να πάνε στο σχολείο είναι επιδεκτικές θεραπευτικής αγωγής. Πολλοί ειδικοί πιστεύουν ότι η βοήθεια του παιδοψυχολόγου ή του παιδοψυχίατρου είναι απαραίτητη στην αντιμετώπιση της σχολικής φοβίας. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι μια κατάλληλα επανδρωμένη σχολική ψυχολογική υπηρεσία [7] είναι αυτή που μπορεί να προσφέρει μια πολύπλευρη και συντονισμένη θεραπευτική αγωγή, που να περιλαμβάνει διορθωτική διδασκαλία και την ενδεδειγμένη ψυχοθεραπεία και συμβουλευτική.
Πάντως πρώτα οι γονείς και οι διδάσκοντες θα πρέπει να προσπαθήσουν να εντοπίσουν τα βαθύτερα αίτια που οδηγούν το παιδί στην άρνηση φοίτησης στο σχολείο. Πρέπει να προσεγγίσουν το παιδί προσεκτικά, δείχνοντας κατανόηση και υπομονή. Αν τελικά δεν καταφέρουν να πείσουν το παιδί να πάει στο σχολείο, οι πληροφορίες που θα συγκεντρωθούν απ’ αυτή την πρώτη προσέγγιση μπορούν να αποτελέσουν το απαραίτητο υλικό που θα χρησιμοποιηθεί από τους ειδικούς (παιδοψυχολόγος, παιδοψυχίατρος, κοινωνικός λειτουργός) για τον καθορισμό της θεραπευτικής διαδικασίας που θα πρέπει να ακολουθηθεί. Μπορεί να παρασχεθεί διορθωτική διδασκαλία, εφόσον κριθεί απαραίτητο. Επίσης, μπορεί να γίνει αλλαγή τάξης ή ακόμη και σχολείου. Επιπλέον, μπορεί να εφαρμοστεί κάποιο είδος ατομικής ψυχοθεραπείας.
Πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα φέρνουν οι τεχνικές αποευαισθη-τοποίησης σε ότι αφορά στην εξισορρόπηση ανάμεσα στα προβλήματα που θα δημιουργούσε από τη μια μεριά, ο εξαναγκασμός μιας άμεσης επανεισόδου του παιδιού στο σχολείο και, από την άλλη, μια παρατεταμένη καθυστέρηση. Οι τεχνικές αυτές [8] βασίζονται στην σταδιακή προσέγγιση του σχολείου, με τη βοήθεια των γονέων ή θεραπευτή, αρχίζοντας από καταστάσεις που προκαλούν το λιγότερο άγχος στο παιδί. Π.χ. πρώτα παραμονή του παιδιού έξω από το σχολείο, έπειτα μέσα στην αυλή, μετά έξω από την τάξη και τέλος μέσα στην τάξη, αρχικά με την παρουσία του συνοδού. Αυτή η βαθμιαία επαναφορά πρέπει να στηρίζεται στην εμπιστοσύνη του παιδιού ως προς το πρόσωπο του συνοδού, ώστε να εξουδετερώνεται κάθε φόβος που θα μπορούσε να προκληθεί σε κάποιο στάδιο του θεραπευτικού προγράμματος.
Πάντως σε κάθε περίπτωση η συνεργασία σχολείου και οικογένειας κρίνεται απαραίτητη για την επιτυχή επανείσοδο του παιδιού στο σχολείο. Ο έγκαιρος εντοπισμός του προβλήματος βοηθά στον καλύτερο σχεδιασμό της θεραπευτικής αγωγής, ενώ και τα αποτελέσματα έχουν καλύτερες προοπτικές. Γενικά το πρόβλημα της σχολικής φοβίας στα μικρότερα παιδιά έχει μικρότερη διάρκεια. Στα μεγαλύτερα παιδιά το πρόβλημα μπορεί να είναι πιο ανησυχητικό, αν και η πρόγνωση για την μελλοντική εξέλιξη είναι αισιόδοξη. Μόνο σε πολύ λίγες, εξαιρετικά σοβαρές διαταραχές έχει αποδειχθεί ότι, ανεξάρτητα από τις ψυχοθεραπευτικές προσπάθειες που θα καταβληθούν, το πρόβλημα παραμένει άλυτο.
* * *
Όσο νωρίτερα αρχίζει η θεραπεία τόσο καλύτερα και μονιμότερα είναι τα αποτελέσματα και τόσο γρηγορότερα εξαφανίζονται τα συμπτώματα. Η άμεση παρέμβαση και η αναζήτηση βοήθειας απ’ τους ειδικούς είναι μια σωστή ενέργεια, ιδιαίτερα όταν οι γονείς και οι διδάσκοντες δεν γνωρίζουν πώς ακριβώς να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Εξάλλου είναι πολλά τα προβλήματα που δημιουργούνται από την παρατεταμένη απομάκρυνση του παιδιού από το σχολείο: οι γονείς αγχώνονται, το παιδί ταλαιπωρείται, χάνει πολλά μαθήματα, που δύσκολα αναπληρώνονται, ενώ είναι εξαιρετικά παρακινδυνευμένο να βασιστούμε στην πιθανότητα πως τα συμπτώματα θα περάσουν με το πέρασμα του χρόνου. Το πέρασμα του χρόνου βοηθά σε ένα πράγμα μόνο: στην παγίωση της παθολογίας.

Γιάννης Σαλονικίδης

O ρόλος της οικογένειας στην επίδοση των μαθητών

"Τι ρόλο παίζει η οικογένεια στη σχολική επίδοση των μαθητών"

Του Παπαγεωργίου Ιωάννη, δασκάλου στο 3ο Δημοτικό Σχολείο Συκεών

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Πολλές φορές εμείς οι δάσκαλοι ευρισκόμενοι στο σχολείο, αντιμετωπίζουμε πλήθος προβλημάτων συμπεριφοράς, σχολικής ένταξης, διαφορετικότητα στις κοινωνικές τάξεις ή και στις εθνικότητες, αντιδράσεις μαθητών ή γονέων άλλοτε ήπιου και άλλοτε έντονου χαρακτήρα. Όμως κάθε φορά αναρωτιόμαστε ποια είναι η σωστότερη αντιμετώπιση, η καταλληλότερη θέση απέναντι σε αυτά τα ζητήματα. Πλήθος αναφορών γίνεται σε τεράστια βιβλιογραφία σχετικών παιδαγωγικών θεμάτων. Είναι σωστό να ανατρέξουμε σε κάποιο βιβλίο ή σε κάποιον ειδικό, αλλά ακόμη σωστότερο είναι να είμαστε γνώστες τουλάχιστον μερικών βασικών και εφαρμόσιμων παιδαγωγικών θεμάτων.

Το σύγχρονο σχολείο, η αλματώδης ανάπτυξη της κοινωνίας σε βιοτικό και τεχνολογικό επίπεδο, οι απαιτήσεις, η ταχύτητα των γνώσεων, οι προκλήσεις που δέχονται οι μαθητές, οι υποχρεώσεις της οικογένειας απέναντι στο σύνολο, η αρρώστια της εποχής μας το άγχος, είναι στοιχεία που θα πρέπει να γνωρίζει ο σύγχρονος ενημερωμένος δάσκαλος και να πράττει ανάλογα με την παιδαγωγική του κατάρτιση. Η ανατροφή των παιδιών, οι αξίες που διαχέονται, τα κίνητρα που δίνει η οικογένεια, η κοινωνική τάξη, είναι μερικοί παράγοντες που επηρεάζουν όχι μόνο την σχολική επίδοση των μαθητών, αλλά όλο το profile τους, την μελλοντική τους αποκατάσταση, την τοποθέτησή τους απέναντι στην κοινωνία που τους περιμένει για να προσφέρουν.


--------------------------------------------------------------------------------

Β. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙ

Είναι όλες οι επιδράσεις άμεσες και έμμεσες που δέχεται ένα άτομο από τη στιγμή της σύλληψης του ως το θάνατο (1) (ψυχολογικό περιβάλλον). Αυτό περιλαμβάνει τόσο το φυσικό (γεωφυσικές και βιοφυσικές επιδράσεις) , όσο και το κοινωνικό περιβάλλον (κοινωνιοικονομικές και πολιτιστικές επιδράσεις). Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην επίδραση του κοινωνιοικονομικού περιβάλλοντος σαν παράγοντας για τη διαμόρφωση των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας του ατόμου που έχει σχέση με την επίδοση στο σχολείο ( γλώσσα, αντιληπτικοί τρόποι, κίνητρα μάθησης, δυσκολίες προσαρμογής, επίδοση στα μαθήματα κ.α). Κάθε άνθρωπος όμως βιώνει το περιβάλλον του διαφορετικά από άλλους ανθρώπους που ζουν μέσα σε αυτό. Η έρευνα έδειξε ότι η επίδραση της κληρονομικότητας φαίνεται πιο μεγάλη και του περιβάλλοντος πιο μικρή από ότι πράγματι είναι. Το ερώτημα λοιπόν για το δάσκαλο είναι, αν μπορεί να επιδράσει και μέχρι ποιο βαθμό στις κληρονομικές καταβολές του μαθητή, μέσα από την προσφερόμενη αγωγή στο σχολείο.

Ύστερα από εργασίες του J.McV.Hunt (1961) και του B.Bloom (1964) που έγιναν στην Αμερική, διαπιστώθηκε πως μερικά παιδιά αδικούνται στο σχολείο, γιατί δε φέρουν από το σπίτι τους κατάλληλα μορφωτικά εφόδια ώστε να ξεκινήσουν τη σχολική τους σταδιοδρομία με τις ίδιες προϋποθέσεις με τα άλλα παιδιά των "καλών οικογενειών". Οι κλινικές παρατηρήσεις του Α. Nitschke (1962) έδειξαν (2) πως μερικές εκδηλώσεις της συμπεριφοράς, αλλά και ορισμένοι τρόποι κινήσεων που τις απέδιδαν κυρίως σε γενετικούς παράγοντες, μαθαίνονται και διδάσκονται μέσα στα πλαίσια της καθημερινής επικοινωνίας του παιδιού με τους γονείς του. Είναι αυτό που όλοι σήμερα ξέρουμε λέγοντας για τα παιδιά ότι αντικατοπτρίζουν την οικογένειά τους. Εντυπωσιακή είναι η περίπτωση των λεγόμενων "λυκόπαιδων", παιδιών που για διαφορετικούς λόγους μεγάλωσαν στην ερημιά, μακριά από την ανθρώπινη επικοινωνία. Η περίπτωσή τους δείχνει, πως ο άνθρωπος χωρίς την παιδαγωγική επίδραση της ανθρώπινης συμβίωσης και επικοινωνίας, παραμένει σε μια υπάνθρωπη βαθμίδα εξέλιξης και δεν μπορεί να αναπτύξει τις ανθρώπινες ιδιότητές του . Ο J. Watson είπε "Δώστε μου μια ντουζίνα παιδιά και έναν κόσμο που θα τα αναθρέψω. Εγγυώμαι πως το καθένα από αυτά θα τα διαμορφώσω στην κατεύθυνση που θέλω εγώ". Ο Piaget (3) πιστεύει πως η κληρονομικότητα, το περιβάλλον και η μεταξύ τους αλληλεπίδραση δεν αποτελούν τους κυριότερους παράγοντες της πνευματικής ανάπτυξης, αλλά έχουν δευτερεύοντα μόνο σημασία, γιατί υπακούουν σε ένα αυτοματοποιημένο μηχανισμό ανάπτυξης της ίδιας της νόησης, το μηχανισμό της εξισορρόπησης. Η ανθρώπινη νοημοσύνη έχει μια εντελώς ιδιαίτερη, μια δική της ενεργητική δυνατότητα για ανάπτυξη, γι’ αυτό και δύο άτομα με την ίδια κληρονομικότητα που ζουν στο ίδιο ακριβώς περιβάλλον, γίνονται δύο εντελώς ξεχωριστές προσωπικότητες.


--------------------------------------------------------------------------------

Γ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΙΟ

Κατά τον Rene Hubert η κοινωνικοποίηση του παιδιού αρχίζει από τη γέννηση του. Βάση της κοινωνικότητας του παιδιού (4) είναι η οικογένεια και κυρίως η μητέρα με τη σωστή θέση που θα πάρει απέναντί του. Ανάμεσα στη σχέση μητέρας - παιδιού δημιουργούνται τα πρώτα στηρίγματα της κοινωνικής ανάπτυξης. Από την αγάπη των γονέων και του δασκάλου τρέφεται η κοινωνικότητα του παιδιού, η οποία ενισχύεται με τη συνεχή και γεμάτη ενδιαφέρον, καθοδήγηση και χειραφέτηση. Μετά την οικογένεια στην ανάπτυξη της κοινωνικότητας, ακολουθεί το σχολείο με την παιδαγωγική του δραστηριότητα. Ούτε η οικογένεια, ούτε το σχολείο θεωρεί τόσο απλή την προσαρμογή του παιδιού σε ορισμένα καλούπια κοινωνικής ζωής. Το σχολείο προετοιμάζει το παιδί με την ανάλογη κοινωνική αγωγή και προσπαθεί με τα μέσα που διαθέτει και με την όλη οργάνωση του να το προσαρμόσει προοδευτικά στο πνεύμα της κοινωνικής ζωής. Οι εξεζητημένες προσπάθειες που τείνουν στην πρόωρη κοινωνικοποίηση του παιδιού και στην πρόωρη οικείωση τρόπων κοινωνικής ζωής (στην εποχή μας σήμερα, είναι πολύ συχνό φαινόμενο, αφού πολλοί γονείς προσπαθούν να "μεγαλώσουν" τα παιδιά τους με ενέργειες που δεν είναι για την ηλικία και την ωρίμανση των παιδιών, ζητώντας από αυτά το ακατόρθωτο), καταδικάζονται ανεπιφύλακτα και οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια σε αποτυχία. Στην περίοδο της σχολικής ζωής, το παιδί πρέπει με τους ενθουσιασμούς του, τις συγκινήσεις του, τις ποικίλες άλλες συναισθηματικές καταστάσεις του, τη φρονηματιστική διδασκαλία και τη συστηματική χειραφέτηση από τους γονείς του, να αποκτήσει το συναίσθημα της ασφάλειας και της εμπιστοσύνης, να αναπτύξει θάρρος και πρωτοβουλία και να επιδείξει προθυμία για εργασία με ανάληψη ευθυνών.

Κοινωνικοποίηση, λοιπόν, του παιδιού είναι η ικανότητά του να ρυθμίζει τη συμπεριφορά του έναντι των άλλων ανηλίκων της συμβιωτικής ομάδας και των ενηλίκων προσώπων του περιβάλλοντός του, να έχει αποκτήσει μια σχέση που να επιτρέπει τη συμβίωση και τη συνεργασία με έναν ρυθμό εργασίας και ζωής προοδευτικό και δημιουργικό. Κατά τον Rousseau (5) η πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου και η λειτουργική ισορροπία των δυνάμεων του, συντελείται μέσα στο κοινωνικό περιβάλλον και όχι μακριά από την κοινωνική ζωή. Σε αυτό το περιβάλλον αναπτύσσεται ηθικά, σωματικά, ψυχικά, πνευματικά και αποκτά προσωπικότητα. Το σχολείο, λοιπόν, που είναι από τα μεγαλύτερα σε διάρκεια περιβάλλοντα του παιδιού είναι κέντρο πολιτειακής και κοινωνικής ζωής (Kerechensteniner).
Πρέπει, λοιπόν:

Η οικογένεια να είναι ο πρωταρχικός παράγοντας της κοινωνικής ανάπτυξης του παιδιού.

Το σχολείο οφείλει να προετοιμάζει το παιδί για τη συνειδητή ένταξή του στο ρυθμό της κοινωνικής ζωής.

Να καλλιεργείται ο ελεύθερος διάλογος μεταξύ των μαθητών, ώστε να αναπτύσσεται η κρίση τους.

Το σχολείο οφείλει να ασκεί τους μαθητές να μελετούν, να ερευνούν και να κρίνουν γεγονότα της κοινωνικής, πολιτιστικής και σχολικής ζωής.

Να πάρει το σχολείο όχι μόνο τη μορφή της κοινότητας, αλλά να είναι μια πραγματική κοινότητα.

Η σχολική ζωή με την παιδαγωγική μορφή και οργάνωση, να έχει κοινά χαρακτηριστικά με την οργανωμένη έξω κοινωνία.

Ο εκπαιδευτικός με την έντονη προσωπικότητά του και την κοινωνικότητά του να περάσει ομαλά και συνειδητά τις αξίες στους μαθητές και στην κοινότητα στην οποία ζει.


--------------------------------------------------------------------------------

Δ. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ

Δ1. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Στα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού, οι ενισχύσεις των γονέων καθορίζουν αποκλειστικά τη μάθησή του, γιατί συνήθως (6) η επιθυμητή συμπεριφορά του παιδιού ενισχύεται θετικά με την εκδήλωση της αγάπης των γονέων. Έχοντας το παιδί σαν πρότυπο συμπεριφοράς τους γονείς του οικειοποιείται ολόκληρο το σύστημα αξιών της οικογένειας. Οικειοποιείται τις φιλοδοξίες, τα ενδιαφέροντα, τις προσδοκίες, τον τρόπο αντιμετώπισης καταστάσεων καλών ή κακών, κερδίζοντας έτσι την αγάπη τους. Ο καθηγητής Η. Heckhausen (1970), δέχεται 5 βασικούς παράγοντες που επηρεάζουν (7) τη γέννηση και την ανάπτυξη των κινήτρων επίδοσης.

Η ωρίμανση των αισθησιοκινητικών και κυρίως των γνωστικών λειτουργιών.

Η ανάπτυξη άλλων κινήτρων και προδιαθέσεων (αυτονομία, ανεξαρτησία κ.α )

Ευκαιρίες βιωμάτων επιτυχίας.

Οι ενισχύσεις των προσπαθειών του παιδιού.

Τα πρότυπα συμπεριφοράς.

Και οι έρευνες του D. Mc. Clelland συντείνουν στο συμπέρασμα (8), πως η μητέρα που φροντίζει να κάνει το παιδί ανεξάρτητο και το παρακινεί να κάνει μόνο του τις διάφορες εργασίες, δημιουργεί ευνοϊκές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των κινήτρων επίδοσης στο παιδί. Γενικά η θερμή και εγκάρδια ατμόσφαιρα αποτελεί την πιο ευνοϊκή προϋπόθεση για την καλλιέργεια της αυτονομίας, της αυτενέργειας, της αυτοπεποίθησης, των βάσεων δηλαδή της ανάπτυξης των κινήτρων απόδοσης. Βασική όμως προϋπόθεση για την ανάπτυξη των κινήτρων απόδοσης, είναι οι απαιτήσεις των γονέων να ανταποκρίνονται στο επίπεδο των δυνατοτήτων του παιδιού. Οι γονείς που έχουν ψηλά κίνητρα επίδοσης, θέτουν υψηλότερες απαιτήσεις στα παιδιά τους, παρά οι γονείς με ασθενή κίνητρα. Ο πατέρας γενικά είναι πιο συγκρατημένος γονιός. Αφήνει μεγαλύτερη ελευθερία και αυτονομία στο παιδί του που έχει ψηλές αποδόσεις. Αντίθετα ο πατέρας παιδιών με ασθενή κίνητρα επίδοσης κατευθύνει αυταρχικά τη συμπεριφορά του παιδιού.

Τα παιδιά με ισχυρά κίνητρα επίδοσης, θεωρούν ως αίτιο επιτυχίας τον εαυτό τους και της αποτυχίας την τύχη. Αντίθετα τα παιδιά με ασθενή κίνητρα επίδοσης θεωρούν ως αίτιο επιτυχίας την τύχη και ως αίτιο αποτυχίας τον εαυτό τους. Εδώ η επίδραση του οικογενειακού περιβάλλοντος είναι μεγάλη γιατί όταν το παιδί αντεπεξέρχεται με επιτυχία στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος, αποκτά αυτοπεποίθηση, αντιμετωπίζει με θετική διάθεση καταστάσεις ή περιστάσεις επίδοσης, γιατί ελπίζει ότι έτσι θα του δοθεί η ευκαιρία να διαπιστώσει τις ικανότητές του. Αν τις περισσότερες φορές αποτυγχάνει, φυσικό είναι να αμφιβάλλει για τις ικανότητές του και να αποφεύγει έτσι τις ευκαιρίες επίδοσης γιατί τις θεωρεί αποτυχία.

Η οικογένεια πρέπει να ενεργοποιεί τις πνευματικές αξίες, τις πολιτιστικές εσωτερικές αξίες, γεγονός που ξυπνά την πνευματική ζωή στο παιδί και διαμορφώνει μαζί με τις εσωτερικές δυνάμεις τον χαρακτήρα του παιδιού. Η αποτελεσματικότητα της ανατροφής στο σπίτι (9) εξαρτάται:

1. Από το ύφος της ανατροφής
2. Από τον αριθμό των αδερφών και τη θέση του παιδιού στη σειρά των αδερφών
3. Από την οικονομική θέση της οικογένειας
4. Από την ατελή και διαταραγμένη οικογένεια

1. Η οικογένεια πρέπει να ικανοποιεί τις βασικές ψυχικές ανάγκες του παιδιού: την αξίωση για αγάπη, ασφάλεια, προσοχή, ελευθερία, καθοδήγηση, κίνητρα, ισότητα. Η ικανοποίηση αυτών των αναγκών πρέπει να διατηρεί τη χρυσή τομή ανάμεσα στα άκρα του πάρα πολύ και του πάρα πολύ λίγου, αλλιώς δημιουργούνται ελλιπείς μορφές ανατροφής στο σπίτι, όπως: το παιδί να κακομαθαίνει, να είναι ανυπάκουο, να αποκρούει, να μη συμβιβάζεται, να προκαλεί σύγχυση στον εαυτό του και στο περιβάλλον του.
2. Η ψυχοπνευματική εξέλιξη του παιδιού δε διαπλάθεται μόνο από τους γονείς αλλά και από τα αδέρφια. Το μοναχοπαίδι δεν έχει τα ερεθίσματα που προέρχονται από άλλα αδέρφια και έτσι απειλείται η φυσιολογική προσαρμογή του με άλλους ανθρώπους. Αν όμως το παιδί έχει ένα ή δύο αδερφάκια, είναι ευνοϊκότερα για τη σωστή ανάπτυξή του. Οι αξίες και τα ενδιαφέροντα μοιράζονται εξίσου και έτσι το παιδί δεν γίνεται ούτε κακομαθημένο, ούτε σκληρό. Όταν το παιδί είναι μεγαλύτερο από ένα αδερφάκι του παίρνει τα πάντα στα σοβαρά, ταιριάζει λιγότερο με τους συνομηλίκους του και περισσότερο με τους μεγάλους. Το μικρότερο παιδί αντίθετα είναι ενεργητικό, ανοιχτό, εύθυμο και δεν παίρνει τίποτα στα σοβαρά.
3. Η οικονομική θέση της οικογένειας έχει σχέση με το ντύσιμο, την περιποίηση του σώματος, τη διατροφή, την πνευματική καλλιέργεια, τη διαπαιδαγώγηση, την ανάλογη κοινωνική τάξη . Αντίθετα η φτώχεια δημιουργεί προβλήματα κυρίως στα αγόρια παρά στα κορίτσια. Αυτή η θέση ταυτίζεται και με την ανεργία των γονέων.
4. Όταν η οικογένεια είναι ατελής ή διαταραγμένη (διαζύγια, φασαρίες, κ.α), τότε πολλοί παράγοντες παρακάμπτονται. Η συναναστροφή μόνο με τον πατέρα αναπτύσσει τη θέληση, το σεβασμό στην αυθεντία, την επιδίωξη κύρους και αυτοκυριαρχίας κ.α. Η συναναστροφή μόνο με τη μητέρα αναπτύσσει τη συναισθηματική πλευρά του παιδιού, το αίσθημα, την αγάπη, την πίστη. Βλέπουμε ότι η σωστή εξισορρόπηση των γονέων δημιουργεί σωστή προσωπικότητα στο παιδί, αφού ο ένας γονέας καλύπτει τον άλλο στη διάπλαση του χαρακτήρα του παιδιού.

Στις περισσότερες οικογένειες τα παιδιά έχουν διαφορετική αλληλεπίδραση με το γονιό του κάθε φύλου. Η μητέρα και ο πατέρας έχουν διαφορετική επιρροή και συνεισφορά στην ανάπτυξη των παιδιών και στην απόκτηση της κατάλληλης για το φύλο τους συμπεριφοράς. Αν και ο πατέρας είναι ένα σημαντικό πρόσωπο για το παιδί, που λειτουργεί ως μοντέλο για μίμηση και ταύτιση, ο ρόλος του είναι δευτερεύοντας σε σύγκριση με το ρόλο της μητέρας (10).

Οι περισσότεροι θεωρούν ότι ο πιο σημαντικός ρόλος του πατέρα είναι ο οικονομικός και οι ίδιοι οι πατέρες θεωρούν ότι αν έχουν εκπληρώσει τις οικονομικές υποχρεώσεις προς τα παιδιά τους, είναι καλοί πατέρες. Η κοινωνία μας η ίδια δίνει έμφαση στο διαφορετικό ρόλο του πατέρα κρατώντας τους άνδρες μακριά από τα παιδιά τους, με αποτέλεσμα ο πατέρας να μην έχει τις ίδιες ευκαιρίες όπως η μητέρα, να συμμετέχει δηλαδή ενεργά στην ανάπτυξη των παιδιών. Ακόμα και όταν δουλεύουν και οι δύο γονείς, η μητέρα είναι αυτή που παραλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της φροντίδας των παιδιών (Belskly, 1979 ). Οι έρευνες δείχνουν ότι ενώ όλοι σχεδόν οι άνδρες παίζουν τακτικά με το παιδί τους, λίγοι είναι αυτοί που συμμετέχουν σε καθημερινή βάση στη φροντίδα του μωρού και ιδιαίτερα στις "βρόμικες δουλειές" (Kotelchuck 1976 ).

O ρόλος της μητέρας, γενικά έχει μελετηθεί εκτεταμένα. Ενώ αντίθετα οι κοινωνιολόγοι δεν μελετούν το ρόλο του πατέρα τόσο διεξοδικά και άμεσα όπως το ρόλο της μητέρας. Σε μια έρευνα βρέθηκε ότι ο πατέρας είναι πιο πιθανό να παίζει με τα παιδιά με διαφορετικό στυλ πιο φυσικό, ενώ της μητέρας πιο τυπικό και συνδεδεμένο με αντικείμενα. Το παίξιμο με τον πατέρα περιελάμβανε πιο άγρια παιγνίδια ενώ της μητέρας ήταν περισσότερο προφορικό ( Lamb, 1975 ). H επιστροφή του πατέρα στο σπίτι είναι συνήθως ένα ευχάριστο γεγονός, αφού ο πατέρας είναι αυτός που "διασκεδάζει", ενώ η επιστροφή της μητέρας όταν δουλεύει, συνήθως συνοδεύεται με τα δυσάρεστα καθήκοντα της ημέρας. Πρέπει ο πατέρας αγόγγυστα να ασχολείται σε καθημερινή βάση με την ανατροφή των παιδιών και για να ξεκουράζει τη μητέρα, αλλά και το παιδί να νιώθει τη συνεχή παρουσία και των δύο γονιών στο σπίτι. Συμβαίνει όμως η συμπεριφορά του πατέρα να διαφοροποιείται απέναντι στα αγόρια και τα κορίτσια της οικογένειας. Από τη ηλικία των 9 μηνών, ο πατέρας ανησυχεί περισσότερο για την ασφάλεια της κόρης παρά του γιου (Pedersen & Robson, 1969). Επειδή θεωρεί ότι τα κορίτσια είναι εύθραυστα δεν παίζει τόσο συχνά τα δύσκολα παιχνίδια που παίζει με τα αγόρια. Οι κινήσεις του πατέρα όταν παίζει με τα αγόρια είναι πιο άγριες και απότομες. Αυτό βασίζεται στην αντίληψη που έχει ο πατέρας ότι τα κορίτσια είναι πιο εύθραυστα και λεπτεπίλεπτα από ότι τα αγόρια. Αυτό το βλέπουμε και μεγαλώνοντας τα παιδιά, όπου ο πατέρας κλίνει περισσότερο στα αγόρια, γιατί θεωρεί ή γιατί έτσι έμαθε από τους δικούς του γονείς ότι το αγόρι πρέπει να πολεμήσει για να κερδίσει τη ζωή, αλλά και γιατί θα πρέπει αργότερα να συντηρήσει τη δική του οικογένεια, ενώ το κορίτσι θα έχει ένα καλό γάμο και δεν έχει τόση ανάγκη. Οι σημερινές όμως αντιλήψεις δείχνουν ότι εξίσου τα παιδιά πρέπει να αντιμετωπίζονται ισότιμα, γιατί η κοινωνία είναι δύσκολη, οι υποχρεώσεις μεγάλες, τα κίνητρα πολλά. Πρέπει η οικογένεια σήμερα να δημιουργείται σε στέρεες βάσεις, να αναπτύσσεται μόνιμα και σταθερά και να διαπλάθει τα παιδιά της σύμφωνα με τις νέες τάσεις, χωρίς να χάνονται οι αξίες.



Δ2. ΚΑΚΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ

Πολλές είναι οι αιτίες που αναγκάζουν ένα παιδί να μην τα πηγαίνει καλά στα μαθήματα, όπως:



Σχολική ανωριμότητα

Για να αποφασίσουμε εάν ένα παιδί είναι ώριμο ή όχι για το σχολείο, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τους εξής παράγοντες (11):

την εξέλιξη της νοημοσύνης του

τη συναισθηματική του εξέλιξη

την κοινωνική του εξέλιξη

τη βιολογική του ωρίμανση

Τις περισσότερες φορές η εξέλιξη του παιδιού στους παραπάνω τομείς συμβαδίζει, κάποιες φορές όμως το παιδί παρουσιάζει επιβράδυνση στην εξέλιξη μιας ή περισσοτέρων λειτουργιών και γι΄ αυτό θεωρείται ανώριμο για τη σχολική εργασία. Εμφανίζεται όταν το παιδί παρουσιάζει αδυναμία να παρακολουθήσει τα μαθήματα της τάξης του, δυσκολίες στην ανάγνωση και γραφή, φτωχό λεξιλόγιο, δυσκολία στις κοινωνικές συναναστροφές, δεν αποδέχεται το περιβάλλον και τους κανόνες της τάξης.

Ντροπή, Δειλία

Εμφανίζεται όταν το παιδί είναι συνεσταλμένο, δεν κάνει εύκολα φιλίες, παραμένει απομονωμένο, δεν συμμετέχει στις δραστηριότητες της τάξης, αποφεύγει τα άλλα παιδιά στα διαλείμματα. Εδώ θα πρέπει το παιδί να αποκτήσει θάρρος, από τους γονείς του και από τον δάσκαλο δίνοντάς το απλές αρμοδιότητες , απλές ευθύνες, παροτρύνοντας τα υπόλοιπα παιδιά να παίζουν μαζί του. Οι γονείς θα πρέπει να ασχοληθούν περισσότερο μαζί του , παίζοντας, συζητώντας, ενθαρρύνοντας το και να ψάξουν καλύτερα τη ζωή της οικογένειας, ώστε να βελτιώσουν ή όχι τις συνθήκες ζωής ή ακόμη να απορρίψουν κάποια δικά τους ελαττώματα. Σίγουρα το παιδί έρχεται στο σχολείο έχοντας μέσα του κάποια βιώματα, θετικά ή αρνητικά, τα οποία θα πρέπει να τα συνδυάσει με τη ζωή της τάξης. Αυτό είναι δύσκολο για το παιδί και χρειάζεται τη στήριξη όλων των φορέων της εκπαίδευσης. Όχι μόνο ο εκπαιδευτικός, όπως νομίζουν πολλοί γονείς, αλλά και οι γονείς πρέπει να σκύψουν πάνω στα προβλήματα του παιδιού και να μην δικαιολογούν τον εαυτό τους λέγοντας ότι μόνο το σχολείο είναι υπεύθυνο. Συνεργασία, λοιπόν, με τον εκπαιδευτικό, συνεργασία με τους τοπικούς φορείς της εκπαίδευσης , άμεσο ενδιαφέρον για τις δραστηριότητες του σχολείου, παρακολούθηση εν ανάγκη σχολές γονέων, συμμετοχή στις ανοιχτές συζητήσεις και εκδηλώσεις, παρότρυνση του παιδιού για συμμετοχή του σε κοινωνικές εκδηλώσεις (πάρτι, γιορτές, κ.ά), ενδιαφέρον για τους φίλους του και να καλύπτει γενικά κάθε ανάγκη του για επικοινωνία.

Αποθάρρυνση

Σίγουρα κάθε μαθητής δεν θέλει την επίπληξη και την αποτυχία μπροστά στους άλλους συμμαθητές του. Το ίδιο συμβαίνει και με τους μεγαλύτερους σε ηλικία ανθρώπους που θέλουν την επιβράβευση για τη συνέχιση των προσπαθειών τους. Είναι απαράδεκτο σημερινός εκπαιδευτικός να δημιουργεί πρόβλημα στην ψυχοσύνθεση των μαθητών του, επιπλήττοντας τους, τιμωρώντας τους, αποφεύγοντας τους. Δημιουργεί έτσι επιθετικές συμπεριφορές, άγχος, προβλήματα ένταξης στο σύνολο, ανασφάλεια και μαθησιακές δυσκολίες με έντονο το συναίσθημα της απόρριψης και συνεπώς της αποτυχίας. Η ενθάρρυνση, αντίθετα, από το σχολείο με τη συνεργασία γονέα – εκπαιδευτικού σε συνδυασμό με το καλό κλίμα στην οικογένεια, εμπιστοσύνης και ασφάλειας, είναι στοιχεία που θα τονίσουν την προσωπικότητα του παιδιού και θα του επαναφέρουν την εμπιστοσύνη και την αυτοπεποίθηση που χρειάζεται για να προχωρήσει.

Αδιαφορία της οικογένειας

Υπάρχουν κάποια στοιχεία που φαίνεται ακόμη και στα μάτια των παιδιών η αδιαφορία της οικογένειας. Είναι κουρασμένα, δεν προσέχουν στο μάθημα, δεν συζητούν εύκολα, δεν «ανοίγονται σε παρέες», έχουν μελαγχολική έκφραση και «κλείνονται» στον εαυτό τους, με αποτέλεσμα την κακή σχολική τους επίδοση. Χρειάζεται αρκετή προσπάθεια από μέρους του δασκάλου για να πλησιάσει αυτό το παιδί. Αν πραγματικά υπάρχει καλή σχέση μαθητή – εκπαιδευτικού, τότε θα τα καταφέρει να το πλησιάσει. Αν το παιδί νιώθει ότι ο δάσκαλος ενδιαφέρεται και θέλει να βοηθήσει, τότε ο μαθητής θα του ανοίξει την καρδιά και θα πετύχει. Είναι και πολύ λεπτή η θέση του εκπαιδευτικού καλώντας τους γονείς σε παιδαγωγική συνάντηση, όπου εκεί θα πρέπει να τους εκθέσει τα προβλήματα του παιδιού, προσέχοντας πάντα να μην επικρίνει και κατηγορεί την οικογένεια.

Είναι απαράδεκτη η αδιαφορία της οικογένειας, ακόμη και αν τα προβλήματα και οι υποχρεώσεις των γονέων είναι μεγάλες. Δεν είναι δυνατόν να μην υπάρχει λίγος χρόνος για τη διάπλαση του παιδιού. Το παιδί σε μικρή ηλικία δεν καταλαβαίνει τα προβλήματα των γονέων. Σε αυτή την ηλικία το παιδί έχει ανάγκη τη στήριξη των γονέων του σε κάθε δραστηριότητά του είτε παιχνίδι είναι αυτό, είτε μαθήματα. Ακόμη και την επίπληξη και παρατήρηση έχει ανάγκη, γιατί έτσι αισθάνεται την ασφάλεια γύρω του. Είναι λάθος που πολλοί γονείς προσπαθούν να βρούνε τρόπους για να φύγουν τα παιδιά «μέσα από τα πόδια τους» ή λέγοντας τα, ότι «έχεις μόνο υποχρεώσεις και όχι δικαιώματα» ή ακόμη ότι «εγώ στα προσφέρω όλα, εσύ τι κάνεις;».

Το παιδί χρειάζεται ό,τι και οι μεγάλοι. Χρειάζεται την ψυχαγωγία, το χιούμορ, τις εκδρομές, τη συμμετοχή του σε όλα τα κοινά της οικογένειας, τη συζήτηση. Αυτά, έστω και σε μικρό βαθμό αν ικανοποιούν τις ανάγκες του παιδιού, πετυχαίνεται η κοινωνικοποίησή του, επιβραβεύεται η σχολική του επίδοση και η μελλοντική του ένταξη στην κοινωνία. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής των νέων οικογενειών έχει πολλές απαιτήσεις και η οικογένεια θέλει αντιμετώπιση από ώριμους και σκεπτόμενους γονείς. Θα πρέπει να έχουν υπομονή στις προσπάθειες του παιδιού, να το ανταμείβουν, ελαχιστοποιώντας έτσι τις αποτυχίες του (12) . Αντίθετα , όταν οι γονείς είναι αδιάφοροι μεγιστοποιούν, ίσως άθελά τους, την αποτυχία, αποθαρρύνουν κάθε δημιουργική προσπάθεια με αποτέλεσμα την κυριαρχία του συναισθήματος της κατωτερότητας στο παιδί.



Δ3. ΚΑΛΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ

Η καλή σχολική επίδοση εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως:
1. η σωστή οργάνωση του μαθητικού χρόνου και των δραστηριοτήτων
2. η σωστή οργάνωση του χρόνου μελέτης
3. η αισιοδοξία και πίστη για το τελικό αποτέλεσμα
4. η συμπαράσταση των γονέων με την ενεργό συμμετοχή τους
5. η σωστή λειτουργία της οικογένειας, οι κανόνες και αξίες της
6. η επιβράβευση σχολείου – γονέων
7. το κοινωνικό και μορφωτικό επίπεδο των γονέων
8. το άμεσο ενδιαφέρον των γονέων για την εξέλιξη του παιδιού
9. το υπόλοιπο περιβάλλον και πόσο αυτό επιδρά
10. η ψυχολογική στήριξη και οι υγιείς σχέσεις
11. ο χώρος εργασίας και μελέτης του παιδιού με τα απαραίτητα μέσα
12. τα δεδομένα κίνητρα την κατάλληλη στιγμή και η αυτοπεποίθησή του παιδιού για την αντιμετώπισή τους
13. οι αναπτυσσόμενες βαθμίδες δυσκολιών και πρωτοβουλιών και η ενθάρρυνση του για την αντιμετώπισή τους
14. η ενασχόληση του παιδιού με τον αθλητισμό
15. η σωστή ψυχαγωγία του τη σωστή στιγμή
16. η ανάπτυξη ενδιαφερόντων σε συνδυασμό με τα μαθήματα
17. σωστή καθοδήγηση της προσωπικότητας του με την ανάλογη συμπαράσταση από τους δικούς του
18. πίστη στην εκπαίδευση, για την ίδια τη ζωή του παιδιού και όχι μόνο για κοινωνική άνοδο
19. η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης και αυτοεκτίμησης, με ανάπτυξη θετικής σκέψης για όλες τις στάσεις ζωής
20. η αποφυγή από μέρους των γονέων συγκρίσεων ή διακρίσεων με άλλα αδέρφια ή μαθητές
21. η ελεύθερη έκφραση των συναισθημάτων του παιδιού κ.ά

Βλέπουμε ότι τα λειτουργικά χαρακτηριστικά της οικογένειας παίζουν πιο καθοριστικό ρόλο στη σχολική επίδοση και από αυτήν ακόμη την κοινωνικο-οικονομική στάθμη της οικογένειας. Μη ξεχνάμε όμως ότι η κοινωνικο-οικονομική στάθμη καθορίζεται από παράγοντες εξωτερικούς αποδεκτούς ή μη οι οποίο τροποποιούνται ανάλογα με τα συμφέροντα κάθε τάξης. Γιατί, λοιπόν, δεν προσπαθούμε να τροποποιήσουμε τις συνθήκες της δικής μας οικογένειας που αποτελείται από μικρό πλήθος ατόμων; Δεν θα πρέπει τα οποιαδήποτε προβλήματα να μεταφέρονται στην οικογένεια, ούτε η εργασία μας να είναι τροχοπέδη για την ανάπτυξη των παιδιών. Μήπως θα πρέπει να δούμε τα πράγματα από την άλλη όψη; Μήπως είναι καιρός να καταλάβουμε ότι η ζωή σε ένα σωστό οικογενειακό περιβάλλον, θα έχει σαν αποτέλεσμα και την επιτυχία μας στην εργασία; Η θετική ενέργεια που θα πάρουμε από την οικογένεια θα είναι τροφοδότης για την κοινωνική μας και οικονομική μας ανάπτυξη. Ασφαλώς κάποιες δυνατότητες της οικογένειας εξαρτώνται από την κοινωνικο -οικονομική θέση αυτής. Αν είναι δύσκολο να βελτιώσουμε αυτή τη θέση , είναι εύκολο όμως να βελτιώσουμε τις συνθήκες ζωής της οικογένειας και να επενδύσουμε στα παιδιά μας.

Ας σκύψουμε πάνω από τα προβλήματα των παιδιών. Να τα βοηθήσουμε από μικρά στην ανάπτυξη των νοητικών τους ικανοτήτων, ασχολούμενοι μαζί τους με απλά παιχνίδια, να τα εισάγουμε στις αξίες της ζωής, να τα μάθουμε στην οργάνωση, να μην τα επιπλήττουμε μπροστά σε άλλους, να τους γνωρίσουμε τους κανόνες και τις υποχρεώσεις τους, να αναπτύξουν την αυτοπεποίθηση τους, να τα ελέγχουμε έμμεσα και να τα συμπαραστεκόμαστε με συμβουλές μας σε κάθε δυσκολία τους, να τα ενθαρρύνουμε στα προβλήματά τους. Το ένστικτο (μητρικό και πατρικό) που έχουν οι γονείς, οι αξίες για τη ζωή που έχουν διαμορφώσει, η αγάπη για τα παιδιά τους, η θέλησή τους για κάθε δυνατή βοήθεια, η επιθυμία τους για καλύτερη επιτυχία των παιδιών τους, κάνουν αυτούς να αισθάνονται ότι πρέπει να προσφέρουν ό,τι είναι δυνατόν για την καλύτερη διάπλαση των παιδιών τους. Μη ξεχνάμε όμως ότι σε κάθε κανόνα υπάρχουν και εξαιρέσεις. Έτσι υπάρχουν και γονείς που πιστεύουν ότι μόνο η εξοικονόμηση όλο και περισσότερων χρημάτων ή κοινωνικής ανόδου θα φέρει την άνοιξη στην οικογένεια. Είναι λάθος να το πιστεύουμε αυτό, γιατί το παιδί έχει καθημερινά την ανάγκη ολοένα και περισσότερο των γονέων του σε αγάπη, συμπαράσταση , ασφάλεια και χρόνο. Η εκπαιδευτική πείρα μου, δείχνει αυτά που αναφέρω και είναι πολύ δύσκολο για έναν εκπαιδευτικό να έχει μπροστά του γονείς που «σηκώνουν τα χέρια τους» με την συμπεριφορά και αντίδραση του παιδιού τους, λέγοντας απλά «εγώ του προσφέρω ότι χρειάζεται, τι να κάνω τώρα;» ή «τι κάνει το σχολείο; Γιατί το παιδί μου έρχεται έτσι σπίτι;» ή «τι δεν κάνετε, που θα έπρεπε να κάνετε;» ή «εγώ γυρνώ στο σπίτι αργά από τη δουλειά μου και είμαι πτώμα για να το ελέγξω» ή «γιατί το παιδί μου δεν πάει καλά στα μαθήματα; Εγώ δεν μπορώ να βοηθήσω. Δεν προλαβαίνω, από τη δουλειά μου ". Εδώ, λοιπόν, είναι και το ερώτημα: Δεν υπάρχει λίγος χρόνος για το παιδί; Είναι δύσκολο για τον εκπαιδευτικό που έχει 25 ή και παραπάνω μαθητές να γνωρίζει τι ακριβώς συμβαίνει και συγχρόνως να επεμβαίνει έγκαιρα.

Η δυνατότητα της οικογένειας να προετοιμάσει το παιδί σύμφωνα με τις απαραίτητες για τη σχολική μάθηση αξίες, ικανότητες και δεξιότητες, είναι καθαρά θέμα ιδιοσυγκρασίας των γονέων και δεν τους το επιβάλλει κανείς και ούτε κανείς ποτέ θα ζητήσει ευθύνες παρά η ίδια η οικογένεια στον εαυτό της.


--------------------------------------------------------------------------------

Ε. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Το θέμα της οικογένειας και ο ρόλος αυτής στην επίδοση των παιδιών είναι πολύ βασικός και υπάρχει πλούσια σχετική βιβλιογραφία. Από την ημέρα της γέννησης του το παιδί έρχεται σε ένα περιβάλλον, όπου η ανατροφή του θα πρέπει να είναι πρωταρχικός στόχος των γονέων. Η ωρίμανση της σκέψης των γονέων, η σταθερότητα των σχέσεων τους καθώς και η ψυχική και κοινωνική ετοιμότητά τους πρέπει να είναι δεδομένη. Οι αξίες της ζωής, οι προσδοκίες, οι φιλοδοξίες. τα πρότυπα, τα κίνητρα, οι συναναστροφές, οι απαιτήσεις, οι ευκαιρίες, οι ενισχύσεις των προσπαθειών, η συμπεριφορά, η αναγνώριση, είναι στοιχεία τα οποία οι γονείς πρέπει να προσέξουν, να διαφυλάττουν, να υπερασπίζονται και να μεταδίδουν.

Φθάνοντας στη σχολική ηλικία το παιδί πρέπει να έχει μέσα του όλες τις αξίες και συμπεριφορές και συνεχίζοντας να βελτιώσει αυτές και να αποκτήσει όλες τις δεξιότητες και ικανότητες που προσφέρει το σχολικό περιβάλλον. Η κοινωνικοποίηση του παιδιού, ξεκινά, λοιπόν, από τη γέννησή του, διαπλάθεται στην οικογένειά του και συνεχίζει στο σχολείο όπου εκεί θέτει τα αυριανά θεμέλιά του. Κύριο χαρακτηριστικό του παιδιού της σχολικής ηλικίας είναι η τάση για εργατικότητα και παραγωγικότητα. Οι γονείς πρέπει με υπομονή και επιμονή να παρακολουθούν κάθε προσπάθεια του παιδιού, να την επικροτούν, να την επιβραβεύουν ώστε να ελαχιστοποιήσουν τις αποτυχίες του και να μεγιστοποιήσουν τις επιτυχίες του. Αντίθετα όταν οι γονείς είναι αγχώδεις, υπερπροστατευτικοί, πιεστικοί, υποτιμούν τότε τα απλά επιτεύγματα του παιδιού ζητώντας πάντα κάτι καλύτερο, μεγιστοποιούν τις δυσκολίες και τις αποτυχίες του και αποθαρρύνουν κάθε δημιουργική του προσπάθεια αυξάνοντας έτσι το συναίσθημα κατωτερότητας στο παιδί με αποτέλεσμα την κακή σχολική επίδοση. Η θετική ενέργεια που εκπέμπουν οι γονείς είναι τροφοδότης ζωής για το παιδί. Η αρνητική ενέργεια που εκπέμπουν οι γονείς, σίγουρα είναι το μέσο για αμφισβήτηση της ζωής στα μάτια του παιδιού. Ο χρόνος και η υπομονή των γονέων ανταμείβει αυτούς βλέποντας την επίδοση του παιδιού τους. Πρέπει, λοιπόν, η οικογένεια:

 Να είναι αποτελεσματική στη διαχείριση των οικογενειακών θεμάτων με ηρεμία και υπομονή

 Να έχει ξεκάθαρους ρόλους και υποχρεώσεις, ανάλογα με το φύλο

 Να εφαρμόζει συνεπείς κανόνες συμπεριφοράς με σταθερότητα και αυστηρότητα χωρίς παρεκκλίσεις

 Να εκδηλώνει έμπρακτα το ενδιαφέρον της για τις ανάγκες των μελών της, δίνοντας χρόνο και μεταδίδοντας θετικά στοιχεία

 Να στηρίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη των μελών

 Να επικοινωνεί με διάλογο, χωρίς προκαταλήψεις

 Να ενθαρρύνει τη συνεργασία, χωρίς ακρότητες

 Να στηρίζεται στον αμοιβαίο σεβασμό μεταξύ των μελών

 Να ενθαρρύνει τις μαθητικές δραστηριότητες των μελών, προτρέποντας αυτά πάντα στην σωστή επίδοσή τους

 Να υπάρχει σωστός τρόπος επικοινωνίας μεταξύ των μελών, ώστε να διευκολύνεται ο διάλογος

 Να αξιολογούν και να στηρίζουν κάθε ψυχική, σωματική ή πνευματική αλλαγή του παιδιού

 Να δίνει τα σωστά πρότυπα συμπεριφοράς και κοινωνικότητας στο παιδί

 Να αναλάβει πρωτοβουλίες και δράση και να έχει συνεργασία με άλλους γονείς, τόσο στο σχολείο όσο και έξω από αυτό

 Να ενημερώνεται για κάθε κοινωνική αλλαγή και να μην έχει «παρωπίδες» σε κάποιες ιδέες

 Να ενθαρρύνει κάθε εξωσχολική δραστηριότητα του παιδιού, όπως αθλητισμό, θέατρο κ.ά.

 Να παρακολουθεί από κοντά κάθε δραστηριότητα των φίλων του παιδιού και να συζητά μαζί του τις ενέργειες αυτών

Δίνουμε, λοιπόν, χρόνο, υπομονή, συμπαράσταση στα παιδιά για τη σωστή ανάπτυξη και επίδοση τους γνωρίζοντας ότι η οικογένεια είναι η αναπνοή στα παιδιά που συνεχώς τη βελτιώνουμε και τη δυναμώνουμε, χωρίς ποτέ να τη σταματάμε.


--------------------------------------------------------------------------------

Σχετική Βιβλιογραφία:

1. Αχ. Καψάλη, Παιδαγωγική Ψυχολογία, Θεσσαλονίκη 1986, σελ.48-50, εκδ. Αφοι Κυριακίδη.
2. Αχ. Καψάλη, Παιδαγωγική Ψυχολογία, Θεσσαλονίκη 1986, σελ.39, εκδ. Αφοι Κυριακίδη.
3. Αχ. Καψάλη, Παιδαγωγική Ψυχολογία, Θεσσαλονίκη 1986, σελ.173,174, εκδ. Αφοι Κυριακίδη.
4, 5, 6, 7, 8. Β. Χαραλαμπάκη, Γενική Παιδαγωγική, Αθήνα 1984, σελ.250,251,252
9. Αχ. Καψάλη, Παιδαγωγική Ψυχολογία, Θεσσαλονίκη 1986, σελ.378-379, εκδ. Αφοι Κυριακίδη.
10. Ανοιχτό Σχολείο, άρθρο με θέμα «Ο ρόλος του πατέρα στην κοινωνικοποίηση του παιδιού ως προς το ρόλο του φύλου», σελ. 32
11. Άρθρο του Γρηγόρη Βασιλειάδη (Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπευτής) δημοσιευμένο στο internet, με θέμα «Κακή σχολική επίδοση»
12. Ιωάννη Ηλιόπουλου ,Σχολικού Συμβούλου, Πάτρα, «Οικογενειακή και Σχολική Ζωή»
13. Υ.Π.Ε.Π.Θ, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα 2000, «Γονείς: Όταν τα πράγματα…δεν πάνε καλά !»
14. Παν. Ξωχέλλη, Θεμελιώδη προβλήματα της Παιδαγωγικής Επιστήμης–Εισαγωγή στην Παιδαγωγική, Θεσσαλονίκη 1985, εκδ. Αφοι Κυριακίδη
15. Robert Dottrens, Παιδαγωγώ και Διδάσκω, Αθήνα 1974, εκδ. Δίπτυχο- Unesco
16. Θεοφύλακτος Θεοφυλάκτου, Διάλογος με τους γονείς, Θεσσαλονίκη 1995
17. Ρόζα Ιμβριώτη, Παιδεία και Κοινωνία-Ελληνικά εκπαιδευτικά προβλήματα, Αθήνα 1985, εκδ. Σύγχρονη Εποχή
18. Άννα Φραγκουδάκη , Κοινωνιολογία της εκπαίδευσης - Θεωρίες για την Κοινωνική Ανισότητα στο Σχολείο, Αθήνα 1985, εκδ. Παπαζήση
19. Άρθρο του Σταυρούλη Σταύρου , δημοσιευμένο στο internet με θέμα «Το παιδί μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον-Προβλήματα και δυσκολίες των γονέων»
20. Ο. Μπανκς, Η κοινωνιολογία της εκπαίδευσης, επιμ. Σπ. Ράσης, Θεσσαλονίκη 1995, εκδ. Πρατηρητής
21. Περιοδικό «Σύγχρονη Εκπαίδευση», τεύχος 110, Ιαν-Φεβ 2000, άρθρο του Στέλιου Ν. Γεωργίου με θέμα «Παράμετροι και συνέπειες της γονικής εμπλοκής στην εκπαιδευτική διαδικασία των παιδιών τους», σελ. 56-64
22. Περιοδικό «Σύγχρονη Εκπαίδευση» , τεύχος 94, Μαι-Ιουν 1997, άρθρο της Μαρίας Ηλιού με θέμα «Ο ερευνητής και η ανάγνωση των αριθμών ή το αίνιγμα της σχολικής αποτυχίας» ,σελ 22-25
23. Δημ. Γ. Τσουρέκη , Σύγχρονη Παιδαγωγική- Παιδαγωγικές Τάσεις από τις αρχές του 20ου αιώνα, μέχρι σήμερα, Αθήνα 1981, σελ.183-192

Παπαγεωργίου Ιωάννης

17 πολύτιμες συμβουλές στους γονείς

Ένα παιδί δίνει 17 πολύτιμες συμβουλές στους γονείς του


Αγαπημένοι μου μητέρα και πατέρα,

1. Μη φοβάστε να είστε σταθεροί μαζί μου. Αυτό με κάνει να νοιώθω περισσόερη σιγουριά.

2. Μη με παραχαϊδεύετε. Ξέρω πολύ καλά πως δεν πρέπει να μου δίνετε οτιδήποτε σας ζητώ, σας δοκιμάζω μονάχα για να δώ.

3. Μη με κάνετε να νοιώθω μικρότερος απ' ότι είμαι. Αυτό με σπρώχνει να παριστάνω καμιά φορά τον "σπουδαίο".

4. Μη μου κάνετε παρατηρήσεις μπροστά σε κόσμο, αν μπορείτε. Θα προσέξω περισσότερο αυτό που θα μου πείτε αν μου μιλήσετε ήρεμα μια στιγμή που θα είμαστε μόνοι μας.

5. Μη μου δημιουργείτε το συναίσθημα πως τα λάθη είναι αμαρτήματα. Μπερδεύονται έτσι μέσα μου όλες οι αξίες που έχω μάθει να αναγνωρίζω.

6. Μη με προστατεύετε από τις συνέπειες των πράξεών μου. Χρειάζεται καμιά φορά να πάθω.

7. Μη δίνετε μεγάλη σημασία στις μικροαδιαθεσίες μου. Καμιά φορά δημιουργούνται ίσα ίσα για να κερδίσω την προσοχή που ζητούσα.

8. Μη μου κάνετε συνεχώς παρατηρήσεις. Γιατί τότε θα χρειαστεί να προστατεύσω τον εαυτό μου κάνοντας τον κουφό.

9. Μη μου δίνετε επιπόλαιες υποσχέσεις. Νοιώθω πολύ περιφρονημένος όταν δεν τις κρατάτε.

10. Μην υποτιμάτε την τιμιότητά μου. Συχνά οι απειλές σας με σπρώχνουν στην ψευτιά.

11. Μην πέφτετε σε αντιφάσεις. Με μπερδεύετε έτσι αφάνταστα και με κάνετε να χάνω την πίστη μου σε σας.

12. Μη με αγνοείτε όταν σας κάνω ερωτήσεις, γιατί θα ανακαλύψετε πως θ' αρχίσω να παίρνω τις πληροφορίες μου από άλλες πηγές.

13. Μην προσπαθείτε να με κάνετε να πιστέψω πως είστε τέλειοι ή αλάνθαστοι. Είναι μι δυσάρεστη έκπληξη για μένα όταν ανακαλύπτω πως δεν είστε ούτε το ένα, ούτε το άλλο.

14. Μη διανοηθείτε ποτέ πως θα πέσει η υπόληψή σας αν μου ζητήσετε συγνώμη. Μια τίμια αναγνώριση ενός λάθους σας μου δημιουργεί πολύ θερμά αισθήματα απέναντί σας.

15. Μην ξεχνάτε πως μ' αρέσει να πειραματίζομαι. Χωρίς αυτό δεν μπορώ να ζήσω. Σας παρακαλώ παραδεχτείτε το.

16. Μην ξεχνάτε πόσο γρήγορα μεγαλώνω. Θα πρέπει να σας είναι δύσκολο να κρατήσετε το ίδιο βήμα με μένα, αλλά προσπαθήστε σας παρακαλώ.

17. Μην ξεχνάτε πως δεν θα μπορέσω να αναπτυχθώ χωρίς πολλή κατανόηση και αγάπη. Αυτό όμως δε χρειάζεται να το πω, έτσι δεν είναι ?

Με σεβασμό και αγάπη το παιδί σας !

Η πολλή αγάπη...βλάπτει

Το πορτρέτο του υπερπροστατευτικού γονιού είναι λίγο πολύ γνωστό σε όλους: πρόκειται για το εκείνο το γονιό που τρέχει πίσω από το παιδί του και του βάζει χίλιες δυο απαγορεύσεις και κανόνες για να το προστατέψει, να το προφυλάξει, να σιγουρευτεί ότι δε θα πάθει κάτι κακό. Ο γονιός αυτός ζει σε μια συνεχή υπερένταση και είναι μονίμως στρεσαρισμένος, μια που οι πιθανοί κίνδυνοι (τόσο οι υπαρκτοί, όσο και εκείνοι που βρίσκονται στη φαντασία του) δεν τελειώνουν ποτέ.

Γιατί ένας γονιός γίνεται υπερπροστατευτικός; Γιατί όμως ένας γονιός αποφασίζει να υιοθετήσει τέτοια ακραία συμπεριφορά; Οι λόγοι είναι ποικίλοι. Πολλές φορές ο ίδιος ο γονιός κινείται από ένα αίσθημα δικής του ανασφάλειας κι έλλειψης αυτοπεποίθησης σχετικά με το πόσο καλός είναι στο γονεϊκό ρόλο.

Προκειμένου να αισθάνεται ότι τα κάνει όλα σωστά, καταφεύγει στην υπερβολή. ¶λλες φορές ο ίδιος ο γονιός αισθάνεται ότι στη δική του παιδική ηλικία δεν είχε αρκετή φροντίδα από τους γονείς του και προσπαθεί να δώσει στο παιδί του αυτό που έλειψε από τον ίδιο, χάνοντας όμως το μέτρο και πάλι καταφεύγοντας στην υπερβολή. Αλλά και ο γονιός τον οποίο υπερπροστάτευαν οι γονείς του όταν ήταν παιδί έχει μάθει σε αυτό το στυλ ανατροφής και φροντίδας και δε γνωρίζει άλλον τρόπο για να ασκήσει τα γονεϊκά του καθήκοντα. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις ο γονιός κινείται από τα προσωπικά του βιώματα σε συνδυασμό με έλλειψη σωστής πληροφόρησης για την ανατροφή και φροντίδα του παιδιού.

Επιπτώσεις στο παιδί. Κι ενώ η έγνοια και η φροντίδα μπορεί καταρχήν ν' ακούγονται ως θετικά στοιχεία, στην υπερβολική τους μορφή μπορεί ν' αποβούν αρνητικά για την ψυχική και σωματική εξέλιξη του παιδιού. Όταν ο γονιός δεν αφήνει το παιδί του να παίξει στην παιδική χαρά από φόβο μήπως πέσει και χτυπήσει, του στερεί πολύ περισσότερα πράγματα απ' ότι θα του στερούσε ένα χτύπημα, μια μελανιά ή, στη χειρότερη περίπτωση, ένα σπασμένο χέρι ή πόδι: ο γονιός στερεί από το παιδί του την ευκαιρία να αναπτύξει φυσικές δεξιότητες (τρέξιμο, σκαρφάλωμα, πώς να κάνει κούνια) αλλά και πώς ν' αναπτύξει κοινωνικές δεξιότητες και να συναναστρέφεται με τους συνομήλικους, μια που στις μικρές ηλικίες συνδέονται και συχνά αναπτύσσονται παράλληλα.
Έτσι, το παιδάκι που κάθεται παράμερα στην παιδική χαρά και βλέπει τα άλλα παιδιά να παίζουν χωρίς αυτό να συμμετέχει, μοιραία είναι αποκλεισμένο από αυτόν τον κοινωνικό κύκλο αφού του λείπει η ικανότητα και το ενδιαφέρον που συνδέει τα υπόλοιπα παιδιά. Αργότερα στη ζωή του, λόγω έλλειψης ικανοτήτων, αυτό το παιδί είναι πολύ πιθανό ν' αποφεύγει τις αθλητικές δραστηριότητες. Η μαμά που παρακολουθεί την κόρη της σε κάποιο άθλημα και βλέπει ότι έχει δυσκολία ή φοβάται ότι είναι επικίνδυνο κι επεμβαίνει στα καθήκοντα του γυμναστή για να του υποδείξει τη δουλειά του, όχι μόνο δε σέβεται τον επαγγελματία και την κατάρτισή του, αλλά κάνει κακό και στην κόρη της: της μαθαίνει ότι στα δύσκολα θα μπορεί πάντα να ξεγλιστρήσει και να ξεφύγει, αρκεί ο γονιός να έρθει να τη "σώσει" από τη δύσκολη κατάσταση.
Πέρα όμως από την υπερπροστασία στον τομέα της φυσικής και σωματικής κατάστασης, οι γονείς μπορεί να είναι ιδιαίτερα προστατευτικοί και σχετικά με τον συναισθηματικό κόσμο του παιδιού.
Ο γονιός που αλλάζει γυμναστήριο, σχολή χορού ή φροντιστήριο στο παιδί του επειδή δεν αρίστευσε ή δεν πήρε βραβείο, το κάνει για να μην πληγώσει τα αισθήματα του παιδιού του. Κι ενώ εκείνη την ώρα υπάρχει η πιθανότητα όντως να μην πληγώσει τα αισθήματά του (ούτε αυτό όμως είναι σίγουρο, γιατί τα παιδιά γνωρίζουν πολύ καλά τι συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις και νιώθουν άσχημα), στη συνέχεια είναι σίγουρο ότι θα υπάρξουν ευκαιρίες για να πληγωθεί το παιδί και ο γονιός δεν θα μπορεί να κάνει τίποτα.
Τι συμβαίνει με την υπερπροστασία λοιπόν; Ενώ βραχυπρόθεσμα μπορεί να είναι μια ασπίδα προστασίας για το παιδί, μακροπρόθεσμα του στερεί την ευκαιρία να μάθει να χειρίζεται δύσκολες καταστάσεις και αυτή η ανικανότητα θα το ακολουθεί σε όλη του τη ζωή. Για παράδειγμα, σε μια σχολική τάξη ένα παιδάκι κάλεσε όλους τους συμμαθητές του στο πάρτι γενεθλίων του εκτός από δύο παιδάκια. Πέρα από το ότι ο χειρισμός αυτής της μαμάς ήταν λανθασμένος, ας δούμε τι έκαναν οι μητέρες των παιδιών που δεν πήραν πρόσκληση.
Οι ενέργειές τους ήταν διαμετρικά αντίθετες: η μία μαμά τηλεφώνησε στη μητέρα του παιδιού που έκανε το πάρτι και με παρακάλια και φωνές εξασφάλισε με το ζόρι πρόσκληση για το παιδί της (όμως το παιδί της είχε ήδη βιώσει την απόρριψη του να μην προσκληθεί στο πάρτι).
Η άλλη μαμά επέλεξε διαφορετικό δρόμο: το συζήτησε με το παιδί της, του εξήγησε ότι η ζωή δεν είναι πάντα δίκαιη, ότι δεν ήταν δικό του το λάθος που δεν προσκλήθηκε, του μίλησε για την αγένεια και τους κανόνες κοινωνικής ευγένειας, το παρηγόρησε, και το βοήθησε να βρει να κάνει κάτι άλλο όμορφο την ώρα του πάρτι.
Ο χειρισμός της δεύτερης μητέρας είναι ο σωστός: διδάσκει στο παιδί της ένα μάθημα ζωής και ταυτόχρονα, μέσα σε ένα πλαίσιο αγάπης και κατανόησης του δείχνει πώς να μάθει να στέκεται στα πόδια του και να χειρίζεται δύσκολες καταστάσεις.
Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς; Και βέβαια οι γονείς θα πρέπει να προστατεύουν και να φροντίζουν τα παιδιά τους. Όμως, αυτό θα πρέπει να γίνεται με μέτρο και με συναίσθηση του τι άλλο στερούν από το παιδί όταν δεν του επιτρέπουν διάφορα πράγματα ή όταν παρεμβαίνουν άκριτα.
Όλα τα παιδιά χρειάζονται ευκαιρίες να εξερευνήσουν τον φυσικό και τον συναισθηματικό κόσμο γύρω τους, χωρίς τη συνεχή παρέμβαση των γονιών τους, προκειμένου να αποκτήσουν σιγουριά, αυτοπεποίθηση, υπευθυνότητα, χαρακτηριστικά που θα τους ακολουθούν μια ζωή.

ΤΥΠΟΙ ΟΡΙΩΝ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

ΤΥΠΟΙ ΟΡΙΩΝ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

Θα μπορούσαμε να συγκρατήσουμε μερικές βασικές αρχές που θα στηρίζουν διαχρονικά τη συζυγική σχέση κτίζοντας ένα καλύτερο μέλλον για την οικογένεια:

1. Εκτίμηση, σεβασμός, αναγνώριση της προσφοράς του άλλου. 2. Υποστήριξη στον άλλο για την επίτευξη των στόχων του.3. Όταν υπάρχουν διαφορετικές απόψεις , διαμάχες και αντιπαραθέσεις να γίνονται με δίκαιο τρόπο.4. Επιθυμία για συγχώρεση. Κανένας δεν είναι τέλειος και να είστε πρόθυμοι να συγχωράτε τον άλλο. 5. Ευγενική συμπεριφορά του ενός προς τον άλλο.6. Δώστε χρόνο καθημερινά για να μοιραστείτε με το ταίρι σας τα όνειρα, τις επιθυμίες, τις επιδιώξεις, τους στόχους σας. 7. Καθίστε μαζί για λίγο τουλάχιστο κάθε μέρα για να μιλήσετε για διάφορα προβλήματα για να βελτιώσετε την επικοινωνία μεταξύ σας. 8. Αποφασίζετε μαζί για τα οικονομικά, τα παιδιά σας, τις διακοπές και όχι με τους γονείς σας.9. Αφιερώστε χρόνο για να έχετε μαζί στιγμές ρομαντικές και οικειότητας.10. Μιλήστε για τις καθημερινές σας εμπειρίες και μην ξεχνάτε να γελάτε μαζί τουλάχιστο μια φορά κάθε μέρα.11. Στο γάμο θα επέλθουν αναπόφευκτα οι δυσκολίες της ζωής. Χρειάζεται συνεργασία και συντονισμός μεταξύ σας για να αντιμετωπίσετε με επιτυχία τις πολλαπλές κρίσεις που θα περάσετε μαζί.12. Δεν θα πρέπει ν’ αφήσετε κανένα πρόσωπο της οικογένεια σας ν’ ανακατεύεται στο γάμο σας ανεξάρτητα αν του έχετε αδυναμία ή όχι. Μην ακούτε τη διάδοση κακών ψιθύρων.13. Η αναγνώριση των λαθών θα επιτρέψει την ενεργοποίηση μηχανισμών επίλυσης τους για να μπορέσει η σχέση να λειτουργήσει ξανά πάνω σε καλύτερες βάσεις. 14. Είναι γεγονός ότι η κάθε οικογένεια παρουσιάζει τους δικούς της τρόπους αντιμετώπισης των προβλημάτων και των κρίσεων που την πλήττουν. Δεν υπάρχει τέλεια οικογένεια όπου δεν υπάρχουν συζητήσεις, αντιπαραθέσεις και μάλιστα μεγάλες διαμάχες που προέρχονται από τις πολλές δυσκολίες που είναι αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ζωής.15. Ο σεβασμός προς την προσωπικότητα του ατόμου και του έργου που επιτελεί και μας προσφέρει, όσο ασήμαντο και εάν εκ πρώτης όψεως μπορεί να φαίνεται, αποτελεί το θεμέλιο λίθο των καλών ανθρωπίνων σχέσεων και δεν πρέπει να παραμελείται. 16. Μην καταστρέφετε τη σχέση σας εστιάζοντας και αναζητώντας, τα λάθη του συντρόφου σας.Συμπερασματικά πρέπει να τονισθεί ότι όσο και εάν προσπαθούμε να επιτύχουμε την τελειότητα, δεν υπάρχει τέλεια οικογένεια. Κάθε οικογένεια έχει τα δυνατά σημεία της και τις αδυναμίες της, τα προβλήματά της και τις προκλήσεις της. Οι στατιστικές δείχνουν ότι τα ζευγάρια που καταφεύγουν σε ειδικούς, έχουν τεράστιες πιθανότητες να επιλύσουν τα προβλήματά τους και να παραμείνουν μαζί. Στις περισσότερες περιπτώσεις η επαγγελματική εξειδικευμένη φροντίδα που έλαβαν αρκετά ζευγάρια, τα βοήθησε στο να εξέλθουν από μια μεγάλη κρίση, με μια πιο δυνατή σχέση μεταξύ τους. Δεν είναι λίγοι οι ομιλητές με ρητορικές ικανότητες και τεχνάσματα που μπορούν να γοητεύουν αυτούς που τους ακούν σε στενό περιβάλλον ή όταν απευθύνονται σε μεγάλα ακροατήρια. Είναι ικανοί να μεταβάλουν τη διάθεση των άλλων ανθρώπων λίγων ή πολλών και να τους μεταδώσουν αισθήματα θυμού, ενθουσιασμού, συγχώρεσης, φιλανθρωπίας, λύπης και άλλα. Χρησιμοποιούν συνειδητά ή ασυναίσθητα όχι μόνο τον προφορικό λόγο αλλά και τη γλώσσα του σώματος για να μεταφέρουν τα αισθήματα που θέλουν προς τους άλλους και να μεταβάλουν τη διάθεσή τους. Είναι γνωστό ότι στα περισσότερα ζευγάρια δημιουργούνται προβλήματα από ανάμειξη στενών ή κάποτε και κάπως μακρινών συγγενών όπως είναι οι γονείς, τα αδέρφια, θείοι, θείες ή και ξαδέρφια. Από όλους αυτούς εκείνη που αναφέρεται πιο συχνά είναι η πεθερά. Πόσες φορές δεν έχουμε γελάσει με την καρδιά μας στο άκουσμα ενός ακόμη ανέκδοτου με πρωταγωνίστρια την πανταχού παρούσα «πεθερά»; Και πόσες φορές δεν έχουμε ανατρέξει σε κάποια σχετική με πεθερές παροιμία από την πλούσια ελληνική παράδοση για να εκφράσουμε πιο παραστατικά αυτό που θέλουμε να πούμε; Όσο, όμως, και αν έχουμε γελάσει με αστεία, οι σχέσεις με τα πεθερικά κάθε άλλο παρά για γέλια είναι. Δυστυχώς, όταν παντρευόμαστε κάποιον, δεν επιλέγουμε τα πεθερικά μας. Από τους πιο βασικούς ψυχολογικούς παράγοντες που παίζουν πρωταρχικό ρόλο στη διαμάχη και στην ανάμειξη της πεθεράς στο ζευγάρι είναι η επιδίωξη ή η διατήρηση της κυριαρχίας της, η προβολή της προσωπικής της αξίας, και το συναίσθημα της ιδιοκτησίας. Σύμφωνα με τους ψυχίατρους, ψυχολόγους και συμβούλους γάμου, από τα πιο συνηθισμένα προβλήματα είναι η κριτική που ασκούν τα πεθερικά είτε για ανώδυνα θέματα, είτε ακόμα και για την καριέρα ή τις ικανότητές του γονέα και τη συμπεριφορά του. Στο χέρι σας είναι να τους αγνοήσετε, αλλά και να βάλετε ένα τέλος σε σχόλια που αφορούν τον τρόπο ζωής σας. Επίσης, για να λειτουργήσει καλύτερα η σχέση με το σύντροφό σας, καλό είναι από την αρχή να θέσετε τα όρια της προσωπικής σας ζωής. Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να θυμάστε ότι τα όρια πρέπει να μπαίνουν από την αρχή και οι σχέσεις να ξεκαθαρίζονται όσο πιο νωρίς γίνεται γιατί, αν υιοθετήσετε μια παθητική στάση, οι άλλοι θα επεμβαίνουν στη ζωή σας χωρίς εσείς να μπορείτε να το αποτρέψετε. Ότι και αν συμβαίνει, ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσετε γονείς και πεθερικά είναι να δημιουργήσετε ένα κοινό μέτωπο με το σύζυγό σας, κατόπιν κοινής συμφωνίας και αλληλοϋποστήριξης. Αν, πάλι, διαφωνείτε σε κάτι με το σύζυγό σας, αποφύγετε να ανακατέψετε τους γονείς σας γιατί εσείς στο τέλος θα τη βρείτε τη λύση, ενώ εκείνοι μπορεί να θυμούνται το πρόβλημα για πολύ καιρό, ίσως και για χρόνια να το επαναλαμβάνουν και να το μεγαλοποιήσουν. Έτσι η σχέση σας θα μπορεί να αντέχει διαχρονικά στις πολλαπλές αντιξοότητες και κρίσεις που θα βρίσκονται μπροστά σας αδιάκοπα στην κοινή ζωή.Σε κάθε στενή σχέση υπάρχουν προβλήματα, διαφωνίες και συγκρούσεις.Η οικογενειακή ζωή είναι γεμάτη από ένταση και διαμάχες. Οι δυσκολίες μεταξύ των συζύγων είναι πάρα πολύ συχνές. Εμφανίζονται διαφωνίες για πολλά θέματα όπως για παράδειγμα για ζητήματα ανατροφής των παιδιών, ή για το πως θα πρέπει να γίνει η διαχείριση των οικονομικών θεμάτων της οικογένειας, ή για τους συγγενείς, κ.ά. Επιπρόσθετα ο έντονος έρωτας που πιθανόν να συνέδεε τους δύο συζύγους κατά τα πρώτα χρόνια της συζυγικής ζωής, μπορεί να ατονήσει στη συνέχεια. Έτσι οι δύο θα πρέπει να καταφέρουν να διατηρήσουν μια σχέση συνεταιρισμού και φιλίας για όλα, ανεξάρτητα από το πόσο έντονη κατά καιρούς μπορεί να είναι η αγάπη μεταξύ τους. Όσο κι αν φαίνεται περίεργο, το ερωτικό στοιχείο ανάμεσα στο ζευγάρι, έστω κι αν ποτέ δεν είχε υπάρξει ή έχει από καιρό σβήσει, μπορεί ν’ αναβιώσει και μάλιστα εντονότερο, ακόμη και να δημιουργηθεί με κίνητρο τον ίδιο τον καρπό του, το παιδί. Μήπως στα ευτυχισμένα ζευγάρια, δεν υπάρχουν καβγάδες ή λογομαχίες; Δεν δημιουργούνται δύσκολες καταστάσεις που προκαλούν αισθήματα εχθρότητας, θυμού και πικρίας μεταξύ των δύο; Η ευτυχία σε ένα ζευγάρι, δεν είναι κάτι που έρχεται τυχαία. Πρόκειται για ένα πολύτιμο αγαθό που αποκτιέται με κατανόηση για τις ανάγκες και ευαισθησίες του άλλου και με συνεχή προσπάθεια. Ένα από τα βασικά μυστικά των ευτυχισμένων ζευγαριών, που πρέπει όλοι να ξέρουμε, είναι ότι δεν είναι πάντα ευτυχισμένα. Μη νομίζετε ότι όλη μέρα είναι τρυφεροί μεταξύ τους, αγκαλιάζονται, συμπεριφέρονται με ευγένεια και αλληλοσεβασμό. Έχουν τις αρνητικές τους στιγμές, τις λογομαχίες τους και την ανταλλαγή πικρόχολων σχολίων. Όμως εκείνο που διαφοροποιεί τους δύο του ευτυχισμένου ζευγαριού είναι ότι ξέρουν μέχρι ποιο σημείο μπορούν να φτάσουν. Βάζουν νερό στο κρασί τους και συχνά επανέρχονται για να ισορροπήσουν την κατάσταση με μια καλή δόση θετικής εποικοδομητικής συμπεριφοράς. Το τέλειο ζευγάρι, δεν υπάρχει. Ο άνδρας και η γυναίκα σε ένα ευτυχισμένο ζευγάρι, μπορεί να μαλώνουν μεταξύ τους κάθε μέρα. Δεν είναι ο αριθμός των καβγάδων που έχει σημασία στη σχέση ενός ζευγαριού αλλά ο τρόπος με τον οποίο μπορούν να λύσουν το πρόβλημα.. Οι εμπειρογνώμονες έχουν διαπιστώσει ότι υπάρχουν τέσσερις μέθοδοι διαμάχης και αρνητικής προσέγγισης. Αυτές είναι το κριτικάρισμα, η άρνηση, η περιφρόνηση και η αμυντικότητα. Τα ευτυχισμένα ζευγάρια χρησιμοποιούν λίγο τις τακτικές αυτές. Βέβαια χρησιμοποιούν αρνητικές προσεγγίσεις όπως θυμό ή καμιά φορά ακραία συμπεριφορά που να πληγώνει τον άλλο. Ταυτόχρονα είναι έτοιμοι για συμβιβασμό προσφέροντας μια εποικοδομητική συμβιβαστική συμπεριφορά που επουλώνει τις πληγές που αφήνει μια διαμάχη. Οι θετικές εμπειρίες, οι ευχάριστες στιγμές που περνούν μαζί οι δύο στο ευτυχισμένο ζευγάρι, αποτελούν πηγή προστασίας της σχέσης τους. Οι ισχυροί δεσμοί που δημιουργούνται μεταξύ τους και οι αναμνήσεις, δεν αφήνουν τις δύσκολες στιγμές να διαβρώσουν αυτά που τους ενώνουν. Έχουν μια μακροχρόνια προοπτική και είναι έτοιμοι ο καθένας να κάνει θυσίες για την ικανοποίηση των προσωπικών αναγκών του ταιριού του. Δεν είναι σπάνιο στα ευτυχισμένα ζευγάρια, να υπάρχουν λογομαχίες ή οργή σε στιγμές που υποτίθεται θα έπρεπε να ήταν ευχάριστες και ρομαντικές. Είναι απρόβλεπτο πότε κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί. Μια καλή τακτική που βοηθά στην ευτυχία του ζευγαριού, είναι η συμφωνία από κοινού να οριστούν χρονικές περίοδοι που ότι και να συμβεί, θα αποφεύγουν το διαπληκτισμό. Εάν υπάρχει ένα επίμαχο ζήτημα, μπορεί να οριστεί ένας χρόνος για συζήτηση και ξεκαθάρισμα του. Θα προκύπτουν πάντοτε προβλήματα στη συζυγική ζωή που θα είναι αντικείμενο διαφορετικών απόψεων, προσεγγίσεων και ευαισθησιών μεταξύ των δύο. Θα πρέπει να ορίζεται και να διατίθεται χρόνος για συζήτηση τους. Οι περισσότεροι ειδικοί προσθέτουν ότι τα ευτυχισμένα ζευγάρια προσπαθούν και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, ποτέ να μην πηγαίνουν στο κρεβάτι θυμωμένοι ή πικραμένοι ο ένας με τον άλλο γιατί δημιουργούνται καταστροφικά συμπεράσματα. Ταυτόχρονα μπορεί να χορηγηθεί βοήθεια από ειδικούς ψυχιάτρους και ψυχολόγους ή άλλους θεραπευτές σε θέματα διαχείρισης του θυμού, διαπροσωπικής ή συζυγικής επικοινωνίας και γονικών δεξιοτήτων. Ας συγκρατήσουμε λοιπόν ότι τα ευτυχισμένα ζευγάρια έχουν και αυτά συχνά προβλήματα, συγκρούσεις, καβγάδες, συζητήσεις για τα χρήματα, το νοικοκυριό, τα παιδιά, τα πεθερικά, τους συγγενείς και άλλα. Η αναζήτηση της ιδανικής, ήρεμης, αρμονικής συζυγικής σχέσης, μπορεί να είναι ζημιογόνα. Εκείνο που είναι σημαντικό και συμβάλλει τα μέγιστα στην ευτυχία των ζευγαριών, είναι η ικανότητα που έχουν να εξισορροπούν τις αναπόφευκτες, δύσκολες αρνητικές για τις σχέσεις τους στιγμές με αναζωογονητικές, θετικές προσεγγίσεις και εμπειρίες που θεμελιώνουν και ενδυναμώνουν τους δεσμούς μεταξύ τους.

ΤΥΠΟΙ ΟΡΙΩΝ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

Το σύστημα της οικογένειας έχει εξωτερικά όρια τα οποία τη διαφοροποιούν από το εξωτερικό περιβάλλον και εσωτερικά όρια τα οποία διαφοροποιούν τα υποσυστήματα της οικογένειας μεταξύ τους.Τα εξωτερικά όρια προστατεύουν την οικογένεια από τον έξω κόσμο. Ο έξω κόσμος είναι οι γονείς του ζευγαριού, οι συγγενείς και οι φίλοι, από τα οποία η οικογένεια διαφοροποιείται. Με αυτή τη διαφοροποίηση επιτυγχάνεται η διαμόρφωση της ταυτότητας της οικογένειας. Ο Minuchin & Fishman αναφέρει ότι μια από τις πιο σημαντικές λειτουργίες της οικογένειας είναι προστασία της από τον έξω κόσμο.Τα ανοιχτά όρια επιτρέπουν την εισροή πληροφορίας από τον έξω κόσμο, καθώς και την εξωτερίκευση του συστήματος προ αυτόν. Στη συστηματική θεραπευτική προσέγγιση της οικογένειας η έννοια της πληροφορίας συνδέεται με την ικανότητα της οικογένειας να κάνει τις απαραίτητες αλλαγές προκειμένου να προσαρμοστεί στις αλλαγές του περιβάλλοντος. Όταν σε μια οικογένεια οι γονείς του ζευγαριού παρεμβαίνουν, η οικογένεια οφείλει να αλλάξει ορισμένες συμπεριφορές και στάσεις. Αναφέρουμε μερικές απαντήσεις Ειδικών για θέματα οικογενειακής θεραπείας, Συμβούλων Οικογένειας, Ψυχιάτρων και Ψυχολόγων: ( Είναι προφανές ότι παντρευτήκατε και τα πεθερικά σας! Μιλάτε με όλους τους άλλους εκτός από μεταξύ σας! Μην τους επιτρέπετε να παρεμβαίνουν! Προσπαθείτε να τα έχετε με όλους καλά εκτός των εαυτών σας! Δεν έχετε μάλλον καταλάβει ότι τώρα έχετε δική σας οικογένεια και οι πατρικές σας οικογένειες αποτελούν μόνο κληρονομικό δεσμό αίματος! Αυτό σημαίνει ότι πρέπει «ΝΑ ΑΓΑΠΗΣΕΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΤΗ ΔΙΚΗ ΣΑΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ» από των γονιών σας! Μη ξεχνάτε πως μόνο εσείς εξουσιάζετε τις τύχες της οικογένειάς σας και λαμβάνετε τις αποφάσεις για αυτήν! Μην αφήνετε τους άλλους να σας επηρεάζουν αρνητικά για την σχέση σας, ότι ο σύντροφος σας έκανε αυτό και το άλλο, γιατί σας οδηγούν σε λανθασμένες κινήσεις και συμπεράσματα! Όσες διαφορές και αν έχετε είναι βέβαιο ότι αν δεν εμπλακούν οι άλλοι, θα τις λύσετε! Προσπαθείστε μέσα από ειλικρινή συζήτηση να ανακαλύψετε ο ένας τις ανάγκες του άλλου για τη διατήρηση της σχέσης σας και της αγάπης σας! Αν δεν έχετε απογαλακτιστεί ή είστε προσκολλημένοι στους γονείς σας, μην πειραματίζεστε με δικιά σας οικογένεια και παιδιά, γιατί με μαθηματική ακρίβεια θα έρθει η διάλυση! )Τα όρια σε ένα σύστημα είναι λειτουργικά όταν δεν είναι ούτε πολύ ανοιχτά ούτε πολύ κλειστά. Όταν τα όρια είναι πολύ ανοιχτά, το σύστημα δεν οριοθετείται ούτε προστατεύεται από τον έξω κόσμο. Έτσι το σύστημα είναι συνήθως αποδιοργανωμένο. Δεν υπάρχει βαθμός συνοχής του ζευγαριού ο οποίος να επιτρέπει στο σύστημα να διαφοροποιηθεί από το περιβάλλον και συγχρόνως να διατηρεί τη δική του ταυτότητα. Το πολύ ανοιχτό σύστημα δεν προστατεύει τα μέλη του από τις εξωτερικές επιδράσεις και παρεμβάσεις. Στην περίπτωση αυτή παρατηρείται ένας βομβαρδισμός πληροφοριών και μια αδυναμία του συστήματος να επιλέξει και να απορροφήσει εκείνες τις πληροφορίες που θα επιτρέψουν τη συντήρηση και την εξέλιξή του. Αυτό σημαίνει ότι κινδυνεύει η ύπαρξη του ίδιου του συστήματος.Η ποιότητα των ορίων και επομένως η λειτουργικότητα τους για το σύστημα καθορίζεται από την ευελιξία των ορίων να γίνονται περισσότερο ή λιγότερο κλειστά ή ανοιχτά ανάλογα με τις ανάγκες Η λειτουργικότητα των ορίων για οποιοδήποτε σύστημα μπορεί να μετακινείται από κλειστά σε ανοιχτά όρια ανάλογα με τις ανάγκες του συστήματος και την εξελικτική του πορεία. Μετά το γάμο τα εξωτερικά όρια του συστήματος των νεαρών συζύγων γίνονται περισσότερο κλειστά, προκειμένου να επιτρέψουν στο νέο ζευγάρι να αποκτήσει την απαιτούμενη συνοχή για την οργάνωσή του. Μετά τη γέννηση του πρώτου παιδιού τα εξωτερικά όρια αρχίζουν σιγά-σιγά να γίνονται λιγότερο κλειστά, ώστε να επιτρέψουν στο νέο σύστημα που δημιουργήθηκε να δεχτεί υποστήριξη και βοήθεια από τον έξω κόσμο (παππούδες, άλλα άτομα, παιδικός σταθμός κ.λ.π.).Η διαφοροποίηση των ορίων από κλειστά σε ανοιχτά ή το αντίστροφο είναι συνήθως μια σταθερή διαδικασία, που ακολουθεί τις αναπτυξιακές ή άλλες αλλαγές του συστήματος. Ωστόσο, σε περιπτώσεις απότομων αλλαγών στο εξωτερικό περιβάλλον ή στο εσωτερικό του συστήματος, η ποιότητα των ορίων εξαρτάται από το πόσο ευέλικτα είναι, από το πόσο δηλαδή εύκολα αλλάζουν και γίνονται περισσότερο ή λιγότερο κλειστά ή ανοιχτά ανάλογα με την περίσταση. Στην περίπτωση, που ένα μέλος της οικογένειας πεθαίνει, το σύστημα μπορεί να γίνει πολύ κλειστό, προκειμένου να εξασφαλίσει την απαιτούμενη συνοχή για τη διευθέτηση της ανισορροπίας που επήλθε στην οικογένεια. Κατά τους Nichols & Everett το σύστημα όμως μπορεί να γίνει πιο ανοιχτό, ακόμη και διάτρητο, όταν τα μέλη του συστήματος είναι εξαρτώμενα και ζητούν υποστήριξη από τον έξω κόσμο για να αντιμετωπίσουν μια οποιαδήποτε κρίση στο γάμο τους. Όπως φαίνεται από τις παραπάνω αναφορές, η ευελιξία των ορίων αποτελεί βασικό στοιχείο που καθορίζει την ποιότητα και τη λειτουργικότητα του συστήματος. Στα λειτουργικά συστήματα τα όρια είναι μεν σαφώς καθορισμένα, έχουν όμως τη δυνατότητα να γίνονται περισσότερο ή λιγότερο κλειστά ή ανοιχτά, ανάλογα με την περίπτωση, για να προστατεύσουν το σύστημα. Τα μη λειτουργικά όρια είναι ανελαστικά. Στην περίπτωση αυτή το σύστημα δεν έχει τον απαιτούμενο βαθμό ευελιξίας να προσαρμοστεί στις αλλαγές έξω από το σύστημα ή στο εσωτερικό του και να αντιμετωπίσει έτσι τις καταστάσεις κρίσης. Η ανελαστικότητα σε ένα σύστημα μπορεί να είναι μόνιμο ή παροδικό χαρακτηριστικό των ορίων του.

ΚΑΛΑΝΤΑ ΑΝΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΚΑΛΑΝΤΑ ΘΡΑΚΗΣ

Χριστός γεννιέται, χαρά στον κόσμο, χαρά στον κόσμο, στα παλικάρια. Σαράνταμέρες, σαράντα νύχτες, η Παναγιά μας κοιλοπονούσε. Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε, τουςαρχαγγέλους , τους ιεράρχες. -Σεις αρχάγγελοι και ιεράρχες, στη Σμύρνηπηγαίνετε , μαμές να φέρτε. Άγια Μαρίνα, άγια Κατερίνα, στη Σμύρνη πάνε , μαμέςνα φέρουν. Όσο να πάνε κι όσο να έρθουν, η Παναγιά μας ελυτρώθη. Στην κούνια το΄βαλαν και το κουνούσαν, και το κουνούσαν , το τραγουδούσαν. Σαν ήλιοςλάμπει ,σα νιο φεγγάρι, σα νιο φεγγάρι, το παλικάρι. Φέγγει σε τούτον
τονοικοκύρη, με τα καλά του, με τα παιδιά του, με την καλή τη νοικοκυρά του..

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΚΑΡΙΑ

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά , ψηλή μου δεντρολιβανιά κι αρχή καλός μας χρόνος ,εκκλησιά με τ΄ άγιος θρόνος. Άγιος Βασίλης έρχεται από τον κάβο Πάπα, βαστάει καιστην πλάτη του μια μαλλιαρή θυλάκα, να βάλει μέσα τα ψωμιά , τις τηγανίτες , ταλεφτά.- Εσένα , αφέντη , πρέπει σου καρέκλα καρυδένια , για ν ακουμπάς τη μέσησου τη μαργαριταρένια.- Και πάλι ξανά πρέπει σου , βάλε στραβά το φέσι σου καιδίπλα το βρακί σου για να σκάσουν οι εχθροί σου.- Πολλά είπαμε τ΄ αφέντη μας αςπούμε της κυράς μας.- Κυρά ψηλή , κυρά λιγνή , κυρά ταπανοφρύδα που έχεις τονήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος, και του κοράκου τα φτερά τα ΄χειςταπανοφρύδια που όταν λουστείς και χτενιστείς και πας στην εκκλησιά σου η στράταρόδα γέμισε απ΄ την περπατησιά σου. -Πολλά ΄παμε και της κυράς , ας πούμε καιτης κόρης. -Έχεις και κόρη όμορφη ,που δεν έχει ιστορία, ούτε στην Πόληβρίσκεται , ούτε στη Βενετία. -Έχεις και κόρη όμορφη , βάλ΄ τηνε στο ζεμπίλι καικρέμασέ τηνε ψηλά , να μη τη φάν΄ οι ψύλλοι.- Πολλά ΄παμε , πολλά ΄παμε , μα δεμας εκεράσατε, κι αν ακόμα θε να πούμε, βάλτε μας κρασί να πιούμε.- Εφάγαμε τονπετεινό , να φάμε και την κότα και δώστε μας το φλουράκι μας, να πάμε σ΄ άλληπόρτα.ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ ΜΟΡΑΪΤΙΚΑ
Χριστούγεννα , Πρωτούγεννα , πρώτη γιορτή του χρόνου, για βγείτε , δείτε ,μάθετε , πως ο Χριστός γεννάται .Γεννάται κι αναθρέφεται με μέλι και μεγάλα ,το μέλι τρων οι άρχοντες , το γάλα οι αφεντάδες και το μελισσοβότανο νανίβονται οι κυράδες! Κυρά ψηλή ,κυρά λιγνή , κυρά γαϊτανοφρύδα ,κυρά μου ότανστολίζεσαι να πας στην εκκλησιά σου ,βάνεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάριαγκάλη και τον καθάριο αυγερινό τον βάζεις δακτυλίδι . Εμείς εδώ δεν ήρθαμε ναφάμε και να πιούμε, παρά σας αγαπούσαμε κι ήρθαμε να σας δούμε !Δώστε μας καιτον κόκορα , δώστε μας και την κότα ! Δώστε μας και πέντ' έξι αυγά , να πάμε σ΄άλλη πόρτα.

ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ

Σήμερα οι μάγοι έρχονται στη χώρα του Ηρώδη. Σήμερα οι μάγοι έρχονται στη χώρατου Ηρώδη. Και ο Ηρώδης ταραχθείς έγινε θηριώδης. Και ο Ηρώδης ταραχθείς έγινεθηριώδης. Κράζει τους μάγους και ρωτά: -Μάγοι πού θε να πάτε Κράζει τους μάγουςκαι ρωτά: -Μάγοι πού θε να πάτε; Στης Βηθλεέμ το σπήλαιο την πόλη την Αγία. τηςΒηθλεέμ το σπήλαιο την πόλη την Αγία.Π ΄ εκεί γεννάει το Χριστό η ΔέσποιναΜαρία. Π΄ εκεί γεννάει το Χριστό η Δέσποινα Μαρία.

ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, πρώτη του Γεναρίου. Αύριο ξημερώνεται τ΄ ΑγίουΒασιλείου. Άγιος Βασίλης έρχεται, από την Καισαρεία. Βαστάει εικόνα και χαρτί,χαρτί και καλαμάρι. Το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί μιλούσε!- Βασίλη πόθενέρχεσαι και πόθε κατεβαίνεις;- Από τη μάνα μ΄ έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω, ναμάθω τ΄ άγια γράμματα και τ΄ άγιο Ευαγγέλιο! Σ΄ αυτήν την πόρτα που ήρθαμε,πέτρα να μη ραγίσει, κι ο νοικοκύρης του σπιτιού, χρόνια πολλά να ζήσει! Να ζήσειχρόνους εκατό και να τους περάσει, και στων παιδιών του τις χαρές κουφέτα ναμοιράσει! Κυρά χρυσή , κυρ΄ αργυρή , κυρά μαλαματένια, που σε χτενίζουν άγγελοιμε τα χρυσά τους χτένια, άνοιξε το πουγκάκι σου το μαργαριταρένιο, και δώσε μ΄ένα τάλιρο, ας είναι κι ασημένιο! Και τώρα καληνύχτα σας, καλό ξημέρωμά σας, κι οΆγιος Βασίλειος να είναι βοήθειά σας!.

ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΤΙΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ

Άγιος Βασίλης έρχεται Γενάρης ξημερώνει !Ο μήνας που μας έρχεται το χρόνοφανερώνει. Την άδεια γυρεύουμε στο σπίτι σας να μπούμε! Τον Άγιο με όργανα καιμε φωνές να πούμε. Εκοίταξα στον ουρανό και είδα δυο λαμπάδες !και με τοκαλωσόρισμα καλές σας εορτάδες. Και πάλι ξανακοίταξα και είδα δυο στεφάνια! Καιμε το καληνύχτισμα καλά σας Θεοφάνια.

ΖΑΚΥΝΘΙΝΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή καλό μας χρόνος! Υγεία αγάπη και χαρά να φέρειο νέος χρόνος! Υγεία αγάπη και χαρά να φέρει ο νέος χρόνος! Να ζήσει ο κύρης οκαλός να ζήσει κι η κυρά του! Όλα του κόσμου τ΄ αγαθά να έχει η φαμελιά του! Όλατου κόσμου τ΄ αγαθάνα έχει η φαμελιά του!Να ζήσει τ΄ αρχοντόπουλοπου ΄χεικαρδιά μεγάλη! Σ΄ εμάς και την παρέα μαςένα φλουρί να βάλει...Σ΄ εμάς και τηνπαρέα μαςένα φλουρί να βάλει

ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Άγιος Βασίλης έρχεται, Γενάρης ξημερώνει, σα φέτος και του χρόνου. Εδώ σε τούτητην αυλή, στο μαρμαροστρωμένο, εδώ ΄χουν χίλια πρόβατακαι δυο χιλιάδες γίδια. Σαντα μυρμήγκια περπατούν, σαν τα μελίσσια πάνε, με τη φλογέρα τα λαλούν, με τηναντρειά τα διώχνουν. Χρόνια πολλά, καλή χρονιά στο σπίτι σας!.

ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ (ΝΗΣΙΩΝ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ)

Κάτω στα Ιεροσόλυμα , στης Βηθλεέμ την πόλη ,εκεί δεντρί δεν ήτανε , δεντρίξεφανερώθη .Κι ανάμεσα στους κλώνους του , αγγέλοι κι αρχαγγέλοι κι ο ΜιχαήλΑρχάγγελος ξεφτερουγά και λέει : -Χριστέ , για δώσ΄ μου τα κλειδιά και τα χρυσάκλειδάκιαν' ανοίξω τον παράδεισο , να μπω σε περιβόλι ,να κόψω μήλο δροσερό ,να πιω νερό δροσάτο ,να γείρω ν' αποκοιμηθώ σε νεραντζιά 'πο κάτω .Και σαςκαληνυχτίζουμε , πέσετε κοιμηθείτε , ολίγον ύπνον πάρετε κι ευθύς ωςσηκωθείτε, στην εκκλησία τρέξετε όλοι με προθυμίαν και του Χριστού να ακούσετετη θεία λειτουργία..

ΚΑΛΗΝ ΕΣΠΕΡΑΝ ΑΡΧΟΝΤΕΣ (κάλαντα Χριστουγέννων)

Καλήν εσπέραν άρχοντες. κι αν είναι ορισμός σας Χριστού την θεία γέννηση να πωστ΄ αρχοντικό σας, Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλη, οι ουρανοίαγάλλονται, χαίρετ΄ η φύσις όλη, εν τω σπηλαίω τίκτεται ,εν φα- εν φάτνη τωναλόγων, ο βασιλεύς των ουρανών και ποιητής των όλων.

ΑΡΧΙΜΗΝΙΑ ΚΙ ΑΡΧΙΧΡΟΝΙΑ (κάλαντα Πρωτοχρονιάς)

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά ψηλή μου δεντρολιβανιά κι αρχή καλός μας χρόνοςεκκλησιά με τ΄ άγιο θρόνο. Αρχή που βγήκε ο Χριστός άγιος και πνευματικός στηγη στη γη να περπατήσει και να μας και να μας καλοκαρδίσει. Άγιος Βασίληςέρχεται κι όλους μας καταδέχεται από την Καισαρεία συ 'σ΄ αρχόντισσα κυρία.Βαστά εικόνα και χαρτίζαχαροκάντιο ζυμωτήχαρτί και καλαμάριδες και με δεςκαι 'με το παλικάρι . Το καλαμάρι έγραφε τη μοίρα μου την έγραφε και το και τοχαρτί μιλούσε Άγιε μου Άγιε μου Βασίλη..

ΤΑΧΙΑ ΤΑΧΙΑ Τ΄ΑΡΧΙΜΗΝΙΑ (κάλαντα Πρωτοχρονιάς)

Ταχιά ταχιά ΄ν΄αρχιμηνιά ταχιά ΄ν΄ αρχή του χρόνου Πρώτα που βγήκε ο Χριστόςστη γη να περπατήσει. Και βγήκε και χαιρέτησε όλους τους ζευγολάτες Κι ο πρώτοςπου χαιρέτησε ήταν Αγιοβασίλης. -Καλώς τα πας Βασίλειε , καλό ζευγάρι έχεις!-Καλό το λεν΄ αφέντη μου καλό κι ευλογημένο! Αφού το βλόγησ' ο Χριστός με το δεξίτου χέρι, με το δεξί με το ζερβό με το μαλαματένιο! -Να σε ρωτήσω δέσποτα ,πόσα σακούλια σπέρνεις; -Σπέρνω κριθάρι δώδεκα , σταράκι δεκαπέντε, ταγή καιρόβη δεκαοχτώ κι από νωρίς στο σταύλο.

ΧΡΙΣΤΟΣ ΓΕΝΝΑΤΑΙ ΣΗΜΕΡΟΝ (κάλαντα Χριστουγέννων)

Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλη, οι ουρανοί αγάλλονται χαίρει ηφύσις όλη. Εν τω σπηλαίω τίκτεται εν φάτνη των αλόγωνο Βασιλεύς των ουρανών καιποιητής των όλων. Κερά καμαροτράχηλη και φεγγαρομαγούλα και κρουσταλίδα τουγιαλούκαι πάν' κι από τα δέντρα, μα που τον έχεις τον γιότο μοσχοκανακάρη.Λούζεις τον και χτενίζεις τον και στο σχολειό τον πέμπεις κι ο δάσκαλος τονέδειρεμ' ένα χρυσό βεργάλι και η κυρά δασκάλισσαμε το μαργαριτάρι. Κι αν είναιμε το θέλη μα χρυσή μου περιστέρα ανοίξετε την πόρτα σας να πούμε καλησπέρα.

10 μύθοι και αλήθειες για τη γρίπη

Απεικόνιση του ιού της γρίπης καθώς μολύνει ένα κύτταρο-ξενιστή. Καθώς ο ιός εισέρχεται στο κύτταρο, ένα από τα οκτώ σκέλη RNA μετατρέπεται σε DNA και ενώνεται με το DNA του ξενιστή. Αυτή η διαδικασία παράγει νέα συστατικά που θα βγουν από το κύτταρο για να μολύνουν τα γειτονικά κύτταρα.

Επιμέλεια Θεοδώρα Γουλιώτη, Μικροβιολόγος

Μύθος 1


Μπορεί να προσβληθείτε από γρίπη αν κυκλοφορείτε σε εξωτερικούς χώρους όταν η θερμοκρασία είναι χαμηλή Ο ιός της γρίπης μπορεί να είναι πιο διαδεδομένος κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών, αλλά οι χαμηλές θερμοκρασίες από μόνες τους δεν προκαλούν γρίπη (ALA).


Μύθος 2


Η ‘στομαχική γρίπη’ προκαλεί εμετό και διάρροιαΗ γρίπη είναι μια ασθένεια του αναπνευστικού, όχι του στομάχου ή του εντέρου. Ο εμετός και η διάρροια σπάνια αποτελούν τα βασικά συμπτώματα της γρίπης για τους ενήλικες, παρά το γεγονός ότι κάποια παιδιά με γρίπη μπορεί να τα εμφανίσουν. Η τροφική δηλητηρίαση, όπως και άλλοι ιοί και βακτήρια ευθύνονται πιο συχνά για ναυτία, εμετό και διάρροια (CDC) (ALA).

Μύθος 3


Το εμβόλιο κατά της γρίπης μπορεί να προκαλέσει γρίπη Το εμβόλιο κατά της γρίπης περιέχει νεκρούς ιούς ή τμήματα του ιού και για το λόγο αυτό δεν προκαλεί νόσο (ΚΕΕΛΠΝΟ)

Μύθος 4


Το εμβόλιο δεν είναι 100% αποτελεσματικό, οπότε είναι καλύτερα να μην εμβολιαστώ και απλά να προφυλάσσομαι ελπίζοντας ότι δεν θα προσβληθώ από γρίπη Όταν οι ιοί της γρίπης που περιλαμβάνει το εμβόλιο είναι παρόμοιοι με τους ιούς που κυκλοφορούν τη συγκεκριμένη περίοδο, είναι πολύ αποτελεσματικό. Από μελέτες που έχουν γίνει, έχει δειχθεί ότι προστατεύεται από τη νόσο το 70-90% των ατόμων που εμβολιάζονται. Στους ηλικιωμένους και σε αυτούς που πάσχουν από σοβαρά χρόνια νοσήματα το εμβόλιο συχνά είναι λιγότερο αποτελεσματικό, αλλά ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις, το εμβόλιο μειώνει τις εισαγωγές στο νοσοκομείο και τους θανάτους από επιπλοκές. (ΚΕΕΛΠΝΟ)

Μύθος 5


Η γρίπη δεν αποτελεί σοβαρή ασθένεια Η γρίπη δεν πρέπει να συγχέεται με το κοινό κρυολόγημα, που λανθασμένα, αρκετές φορές, αποκαλούμε 'γρίπη'. Είναι πολύ πιο σοβαρή νόσος, με εντονότερα συμπτώματα. Σε ορισμένους ανθρώπους, η γρίπη μπορεί να οδηγήσει σε επιπλοκές. Μερικές από αυτές είναι η πνευμονία από μικρόβια, κυρίως από πνευμονιόκοκκο, η αφυδάτωση, οι κρίσεις άσθματος στα άτομα που πάσχουν από βρογχικό άσθμα, η παρόξυνση της χρόνιας βρογχίτιδας, η επιδείνωση της καρδιακής ανεπάρκειας ή του διαβήτη. Τα παιδιά μπορεί επίσης να παρουσιάσουν ιγμορίτιδα και ωτίτιδα. Μεγαλύτερο κίνδυνο για επιπλοκές έχουν οι ηλικιωμένοι και τα άτομα που πάσχουν από χρόνια νοσήματα (ΚΕΕΛΠΝΟ).

Μύθος 6


Οι ανεπιθύμητες ενέργειες του εμβολίου είναι χειρότερες από την ίδια την ασθένεια Σε ορισμένες περιπτώσεις, το εμβόλιο κατά της γρίπης μπορεί να προκαλέσει ήπιες ανεπιθύμητες ενέργειες όπως πόνο στο σημείο του εμβολιασμού, πυρετό ή μυαλγία. Οι ανεπιθύμητες αυτές ενέργειες είναι ελάχιστες σε σύγκριση με τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει η γρίπη στον οργανισμό σας. Σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να εμφανιστούν σοβαρά προβλήματα, όπως στην περίπτωση που ένας άνθρωπος είναι αλλεργικός στον εμβολιασμό, οπότε υπάρχει πιθανότητα εμφάνισης σοβαρής αλλεργικής αντίδρασης. (CDC)

Μύθος 7


Τα εμβόλια κατά της εποχικής γρίπης είναι μόνο για τους ηλικιωμένους Τα εμβόλια κατά της εποχικής γρίπης είναι κατάλληλα για όποιον θέλει να μειώσει τις πιθανότητες να προσβληθεί από γρίπη. Εκτός από τους ηλικιωμένους, οι περισσότερες χώρες συστήνουν τον εμβολιασμό και για ανθρώπους κάθε ηλικίας που έχουν χρόνιες ασθένειες (όπως άσθμα και διαβήτης) και για ανθρώπους με προβλήματα του ανοσοποιητικού τους συστήματος (CDC)

Μύθος 8


Εμβολιάστηκα πέρυσι, επομένως δεν θα προσβληθώ από γρίπη φέτος Οι ιοί της γρίπης αλλάζουν συνεχώς. Γενικά, σε κάθε περίοδο γρίπης κυκλοφορούν στελέχη του ιού που έχουν μικρές διαφορές από αυτά της προηγούμενης περιόδου. Για αυτό το λόγο η σύνθεση του εμβολίου αλλάζει κάθε χρόνο. Αλλά ακόμη και στην περίπτωση που η σύνθεση του εμβολίου είναι η ίδια με αυτή της προηγούμενης περιόδου, ο εμβολιασμός πρέπει να επαναλαμβάνεται γιατί η ανοσία που δίνει το εμβόλιο εξασθενεί μετά από 6 μήνες περίπου και επομένως δεν υπάρχει προστασία εναντίον της γρίπης την επόμενη περίοδο (ΚΕΕΛΠΝΟ).

Μύθος 9


Η γρίπη αντιμετωπίζεται με αντιβιοτικά Τα αντιβιοτικά λειτουργούν έναντι των βακτηρίων αλλά δεν είναι αποτελεσματικά έναντι ιών όπως ο ιός της γρίπης (National Electronic Library for Health)

Μύθος 10


Η ξεκούραση, τα ζεστά αλλά και τα ζεστά αλκοολούχα ποτά αποτελούν την καλύτερη θεραπεία για τη γρίπη Η ξεκούραση, η κοτόσουπα και τα ζεστά αλκοολούχα ποτά ανακουφίζουν από τα συμπτώματα της γρίπης, αλλά δεν θεραπεύουν τη λοίμωξη άμεσα. Ο εμβολιασμός είναι το βασικό μέτρο για την πρόληψη της γρίπης και τη μείωση των επιπτώσεων επιδημιών. Διατίθενται επίσης αντϊικά φάρμακα (με εμπορικές ονομασίες Relenza™ και Tamiflu™) τα οποία όμως πρέπει να λαμβάνονται μέχρι 48 ώρες από την εμφάνιση των συμπτωμάτων ώστε να μειώσουν τη διάρκεια της ασθένειας και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων (CDC) (NICE) (ΚΕΕΛΠΝΟ) Το αλκοόλ, σε συνδυασμό με το κάπνισμα, πρέπει να αποφεύγονται κατά τη διάρκεια της λοίμωξης γρίπης (CDC)
Ποιος πρέπει να εμβολιάζεται; Σύμφωνα με την εγκύκλιο που εξέδωσε το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, οι ομάδες υψηλού κινδύνου που θα πρέπει να εμβολιαστούν είναι: Ατομα άνω των 60 ετών Οι πάσχοντες από άσθμα και άλλες πνευμονοπάθειες Οι πάσχοντες από καρδιακή νόσο με καρδιοδυναμικές διαταραχές Οι ανοσοκατασταλμένοι εξαιτίας νοσήματος ή θεραπείας Οι πάσχοντες από δρεπανοκυτταρική νόσο Παιδιά που παίρνουν μακροχρόνια θεραπεία με ασπιρίνη (π.χ. με νόσο Kawasaki) για να ελαττωθεί ο κίνδυνος εμφάνισης συνδρόμου Reye Oι πάσχοντες από σακχαρώδη διαβήτη Οι πάσχοντες από χρόνια νεφροπάθεια Οι κλειστοί πληθυσμοί (προσωπικό, εσωτερικοί σπουδαστές γυμνασίων, λυκείων, στρατιωτικών και αστυνομικών σχολών, ειδικών σχολείων ή σχολών, τρόφιμοι και προσωπικό ιδρυμάτων, κ.α.) Οι επαγγελματίες υγείας Οι απασχολούμενοι στην πτηνοτροφία (εκτροφείς, σφαγείς, κλπ) συμπεριλμβανομένου και του εποχικού προσωπικού για την αποφυγή πιθανής συν-λοίμωξης από το στέλεχος που κυκλοφορεί στα πτηνά και από τα στελέχη της κοινής γρίπης. Η συν-λοίμωξη μπορεί να ευνοήσει τη μετάλλαξη του ιού της γρίπης και την εμφάνιση δυνητικά πανδημικού στελέχους. Το τρέχον εμβόλιο της γρίπης ΔΕΝ προστατεύει από τον υπότυπο Η5Ν1 της γρίπης των πτηνών (ΚΕΕΛΠΝΟ). Συμπέρασμα Η εποχική γρίπη μπορεί να αποτελέσει σημαντική ασθένεια, οπότε είναι σημαντικό να αποσαφηνίσουμε συχνούς μύθους. Ο καλύτερος τρόπος προστασίας και πρόληψης της γρίπης είναι μέσω του ετήσιου εμβολιασμού (CDC) Για τη θεραπεία, τα αντϊικά φάρμακα (με εμπορικές ονομασίες Relenza™ και Tamiflu™) μπορούν να μειώσουν τη διάρκεια της ασθένειας και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων, θα πρέπει όμως να λαμβάνονται έγκαιρα.

Πηγή http://www.iatronet.gr/

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ

Προσχολική Αγωγή: Η συμβολή του προγράμματος του Νηπιαγωγείου στην ανάπτυξη ικανοτήτων και δεξιοτήτων

Γενειατάκη Ειρήνη, τ. Σχολ. Σύμβουλος Π.Α.
Πηγή: Κέντρο Ψυχολογικών Μελετών, http://systech.gr/cpsr/

Ο Ν. 1566/85 ορίζει, ότι: "Ο ευρύτερος σκοπός της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (τμήμα της οποίας είναι το Νηπιαγωγείο), είναι να συμβάλει στην ολόπλευρη, αρμονική και ισόρροπη ανάπτυξη των μαθητών, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες και να ζήσουν δημιουργικά. Ειδικότερα για το Νηπιαγωγείο ορίζεται, ότι βοηθάει τα νήπια:
- να καλλιεργούν τις αισθήσεις τους και να οργανώνουν τις πράξεις τους, κινητικές και πνευματικές,
- να εμπλουτίζουν και να οργανώνουν τις εμπειρίες τους από το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον και να αποκτούν την ικανότητα να διακρίνουν τις σχέσεις και αλληλεπιδράσεις που υπάρχουν μέσα σε αυτό,
- να αναπτύσσουν την ικανότητα κατανόησης και έκφρασης με σύμβολα γενικά και ιδιαίτερα στους τομείς της γλώσσας, των μαθηματικών και της αισθητικής,
- να προχωρούν στη δημιουργία διαπροσωπικών σχέσεων, που θα τα βοηθούν στη βαθμιαία και αρμονική ένταξή τους στην κοινωνική ζωή, και
- να αναπτύσσουν πρωτοβουλίες ελεύθερα και αβίαστα μέσα στο πλαίσιο του οργανωμένου περιβάλλοντος, να εθίζονται στην αμφίδρομη σχέση ατόμου - ομάδας.
Τα παραπάνω δείχνουν, ότι ο νομοθέτης στοχεύει σε ένα αρκετά συγκεκριμένο και ευρύ πλέγμα ικανοτήτων, που αφορούν τόσο τη νοητική, όσο και την κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη. Βέβαια, ο δρόμος από τη σύλληψη του νομοθέτη, ως την υλοποίησή της είναι μακρύς, καθώς συνδέεται με ένα πλήθος παραγόντων, που ανάλογα την επιτρέπουν ή την παρεμποδίζουν.
Παρόλο που δεν μπορούμε να ισχυριστούμε, ότι οι συνθήκες λειτουργίας των Νηπιαγωγείων μας είναι ιδανικές, ωστόσο θα ήταν παράλειψη να μην επισημανθεί, ότι έχουν γίνει σημαντικά βήματα που επιτρέπουν αρκετή αισιοδοξία. Τα βήματα αυτά αφορούν:
- Στη βελτίωση της κτιριακής και υλικοτεχνικής υποδομής - Στη μείωση του αριθμού των νηπίων ανά νηπιαγωγό - Στη μόρφωση των νηπιαγωγών στα πανεπιστήμια - Στην επιμόρφωση των ήδη υπηρετούντων - Στην άνθιση της βιβλιογραφίας σχετικής με την προσχολική ηλικία - Στην εφαρμογή αναλυτικού προγράμματος βασισμένου στις σύγχρονες ψυχο-παιδαγωγικές θεωρίες
Το αναλυτικό πρόγραμμα προσδιορίζει την εργασία του ελληνικού νηπιαγωγείου, που υλοποιώντας το Ν. 1566/85, τονίζει, ότι "αφετηρία και σημείο αναφοράς για τη σύνταξή του αποτελεί η ισόρροπη και ολόπλευρη ανάπτυξη των νηπίων". Για το λόγο αυτό, το πρόγραμμα χωρίζεται σε 4 ευρείς τομείς ανάπτυξης, δηλαδή ψυχοκινητικό, κοινωνικο-συναισθηματικό, αισθητικό και το νοητικό ? δεξιότητες. Μέσα από την ανάπτυξη των παραπάνω τομέων επιδιώκεται, ώστε το νήπιο:
- Να γνωρίσει τον εαυτό του - Να επικοινωνήσει με τους άλλους - Να επιδράσει αμφίδρομα στο περιβάλλον που ζει
Ειδικότερα το αναλυτικό πρόγραμμα, "έχει δομηθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να προχωρεί η οργάνωσή του σταδιακά από τις γενικές ενότητες στις επιδιώξεις, στις επιμέρους ενότητες και τέλος στους στόχους, η υλοποίηση των οποίων βρίσκεται μέσα στα πλαίσια των δυνατοτήτων των νηπίων και αποτελεί κύρια φροντίδα της καθημερινής παιδευτικής πράξης".
- Περιλαμβάνει στόχους διατυπωμένους εξελικτικά, ώστε να ανακλώνται σε αυτούς το επίπεδο της εξέλιξης, στο οποίο βρίσκονται τα νήπια και το επίπεδο ανάπτυξης που επιδιώκει να επιτύχει στο σημείο αυτό το νηπιαγωγείο.
- Περιλαμβάνει ενδεικτικές δραστηριότητες επίσης σύστοιχες με τους στόχους και το γενικότερο επίπεδο των νηπίων.
Το πρόγραμμα είναι πλούσιο σε ενότητες που καλύπτουν κάθε τι που σχετίζεται με τον κάθε τομέα. Ακόμη πλουσιότερο είναι σε στόχους, καθώς υπάρχουν ενότητες που υλοποιούνται με περισσότερους από έναν στόχους. Τέλος οι δραστηριότητες που υλοποιούν τους στόχους, επειδή, όπως ήδη τονίστηκε, είναι ενδεικτικές, μπορούν να γίνουν άπειρες ή να περιοριστούν στο μέτρο που κρίνει ο/η Νηπιαγωγός. Φάνηκε ακόμη η μεγάλη σημασία που δίνει το πρόγραμμα στη δημιουργικότητα, καθώς επιστέγασμα όλων των ενοτήτων, σε όλους τους τομείς, αποτελεί η δημιουργική έκφραση του νηπίου, που υποκινείται μέσα από τις καταστάσεις προβληματισμού.
Το ίδιο σημαντική θέση κατέχει στο πρόγραμμα και η γλωσσική ανάπτυξη. Γι'αυτό η συμβολή της γλώσσας ως μέσου περιγραφής και ρύθμισης των δραστηριοτήτων (ψυχο-κινητικός τομέας), ως μέσου οικοδόμησης των χωρικών σχέσεων και των οργανωμένων γνώσεων και ως μέσου επικοινωνίας, οργάνωσης της κοινωνικής συμπεριφοράς και εσωτερίκευσης των κοινωνικών κανόνων (κοινωνικο-συναισθηματικός) ? τίθεται ως προμετωπίδα των στόχων κάθε τομέα. Για την εφαρμογή του προγράμματος συστήνεται στους νηπιαγωγούς:
- Να αντλούν κατά καιρούς τους στόχους τους από όλους τους τομείς ανάπτυξης, ώστε να επιτυγχάνεται η ολόπλευρη ανάπτυξη του νηπίου. - Να επισημαίνουν τη διαπλοκή των στόχων από τους διάφορους τομείς, ώστε να επιτυγχάνεται η ισόρροπη ανάπτυξη. - Να εμπλέκουν κατά καιρούς όλα τα νήπια στον κύκλο των εμπειριών και μάθησης που προβλέπει το πρόγραμμα, για να εξασφαλίζονται ίσες ευκαιρίες σε όλα τα νήπια. - Να ασχολούνται άλλοτε σε ομάδες, άλλοτε σε ολόκληρη την τάξη και άλλοτε να εξατομικεύουν την αντιμετώπιση εκείνων των νηπίων που παρουσιάζουν προβλήματα μάθησης ή συμπεριφοράς.
Στο βιβλίο του/της Νηπιαγωγού περιέχονται για τις δραστηριότητες κάθε τομέα αντίστοιχες μεθοδολογικές οδηγίες που διευκολύνουν τη διδακτική προσέγγιση.
Παρόλο που, τόσο το περιεχόμενο του προγράμματος, όσο και οι μεθοδολογικές προσεγγίσεις είναι βασισμένες στις σύγχρονες ψυχοπαιδαγωγικές αντιλήψεις για την προσχολική αγωγή, τονίζεται ότι "δεν αποτελούν πανάκεια και τροχοπέδη της εφευρετικότητας του/της Νηπιαγωγού. Ο/Η Νηπιαγωγός έχει επομένως αρκετή ελευθερία να δομήσει τα καθημερινά του/της προγράμματα σύμφωνα με τις συνθήκες που επικρατούν στην ιδιαίτερη περιοχή που εργάζεται, έτσι που να αντανακλούν τη δική του/της ανεπανάληπτη προσωπικότητα, τις κλίσεις και τις δεξιότητές της. Το περιεχόμενο των δραστηριοτήτων αντλείται από τον ίδιο ή τους διαφορετικούς κύκλους των εμπειριών και γνώσεις που προσφέρει το φυσικό και κοινωνικο-πολιτιστικό περιβάλλον".
Χαρακτηριστική και ουσιαστική βοήθεια προσφέρει στο/στη Νηπιαγωγό το λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται κατά τη διατύπωση των στόχων, γιατί δίνει το στίγμα και τον/την προσανατολίζει στις επιδιώξεις και τις απαιτήσεις που πρέπει να έχει από τα παιδιά κατά την επεξεργασία κάθε στόχου, ο οποίος αντανακλά το γενικό επίπεδο ανάπτυξης των παιδιών και το επίπεδο που επιδιώκεται να φτάσουν. Έτσι φράσεις, όπως: να αναπτύξουν, να συνειδητοποιήσουν, να αντιληφθούν, να προϊδεαστούν, να ανακαλύπτουν, να εκφράζουν, να επινοούν, να συντονίζουν, να επιτύχουν, να διαμορφώσουν, να μυηθούν, να υιοθετούν, να προάγουν, να αποκτούν εμπειρίες, να οικοδομήσουν, να εξοικειωθούν, να γνωρίσουν, να βιώσουν, να προσεγγίσουν, να διακρίνουν, να επικοινωνούν, να συσχετίζουν, να απεικονίζουν, να αναδιοργανώνουν, να μετασχηματίζουν, κτλ., είναι όχι μόνο χαρακτηριστικές, αλλά και ταυτόχρονα προσδιοριστικές των ικανοτήτων και δεξιοτήτων που το Νηπιαγωγείο επιδιώκει να αναπτύξει.
Θα αναφερθούμε ακόμη σε ορισμένες βασικές αρχές, μέσα από τις οποίες επιδιώκεται η εφαρμογή του προγράμματος, μια και σημασία δεν έχει μόνο τι θέλουμε να δώσουμε στο παιδί, αλλά και το πώς, το πότε και με ποια μέσα.
Πρώτη αρχή
Η δημιουργία της κατάλληλης παιδευτικής ατμόσφαιρας
Αυτό αποτελεί το κλειδί για την εφαρμογή όλων των προγραμμάτων και εδώ αποχτά μιαν ιδιαίτερη βαρύτητα, γιατί το μικρό παιδί, που για πρώτη φορά αφήνει το προστατευτικό οικογενειακό περιβάλλον, αντιμετωπίζει αρκετές δυσκολίες να δεχτεί τους κανόνες και να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις ενός κόσμου με άγνωστα πρόσωπα και με οργανωμένο πρόγραμμα. Όμως η κατάλληλη παιδευτική ατμόσφαιρα του εξασφαλίζει εκείνες τις συνθήκες, μέσα από τις οποίες θα μπορεί να αισθάνεται προστασία, ασφάλεια, εμπιστοσύνη, αυτοπεποίθηση. Ο Piaget θεωρεί πρωταρχικής σημασίας τους παραπάνω στόχους και τονίζει, ότι "η ανησυχία και η ανασφάλεια που νιώθει το παιδί, παρεμποδίζει την ανάπτυξη όλων των τομέων της προσωπικότητάς του".
Ικανοποιώντας το Νηπιαγωγείο τα παραπάνω αισθήματα του παιδιού, του ανοίγει το δρόμο να προσεγγίζει τους άλλους (παιδιά και ενήλικες) και να αναπτύσσει διαπροσωπικές σχέσεις, σε τρόπο που να κοινωνικοποιείται, να δρα και να επενεργεί στα πράγματα, να εξερευνά, να πειραματίζεται, να ανακαλύπτει, να ερευνά και να παίρνει απαντήσεις σε τρόπο που να αναπτύσσεται νοητικά, να απορεί και να θαυμάζει, να κατασκευάζει και να δημιουργεί σε τρόπο που να προάγεται η αισθητική του και η δημιουργικότητά του.
Δεύτερη αρχή
Η οργάνωση πλούσιου σε ερεθίσματα σχολικού περιβάλλοντος
Η μορφωσιογόνος επίδραση του σχολικού περιβάλλοντος με τα πλούσια ερεθίσματα ενεργοποιεί το δυναμικό του παιδιού και το ωθεί σε πρωτοβουλίες, υπευθυνότητα και δράση. Αν το παιδί που αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και δράση είναι παιδί με βούληση, έχει ασφαλώς σημασία το το εύρος και το είδος των πρωτοβουλιών και της δράσης που του επιτρέπει το οργανωμένο περιβάλλον. Από την άποψη αυτή το Νηπιαγωγείο είναι οργανωμένο σε γωνιές και περιοχές παιχνιδιού και εργασίας εξοπλισμένες με ανάλογα υλικά και εργαλεία, που αποτελούν πόλους έλξης και συσπείρωσης των παιδιών και τους επιτρέπουν μια πολυποίκιλη δράση και εμπειρία σε πολλά επίπεδα. Από την άλλη πλευρά, η καλαισθησία και η λειτουργικότητα του Νηπιαγωγείου:
- Διευκολύνουν την παιδαγωγική ατμόσφαιρα, καθώς προσανατολίζουν το παιδί και του προσφέρουν αισθήματα τάξης και σιγουριάς.
- Βοηθούν το παιδί να αντιλαμβάνεται τη λογική δομή του κόσμου του και τις σχέσεις που τον διέπουν, καθώς επεμβαίνει, επενεργεί και χειρίζεται δυναμικά το χώρο και τα υλικά αυτών των περιοχών.
- Επιτρέπουν στο παιδί να συνειδητοποιεί τα όρια και τους κανόνες, που διέπουν τις ανθρώπινες σχέσεις, καθώς η επιθυμία για τον ίδιο χώρο και το ίδιο παιχνίδι το φέρνει σε αντιπαράθεση με άλλα παιδιά με συνέπεια τη σύναψη σχέσεων ή την πρόκληση συγκρούσεων.
- Συμβάλλουν στη φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού, καθώς αποτρέπουν τη συνεχή καθιστική θέση στην καρέκλα, αφού αυτό μπορεί να παίζει και να δουλεύει σε διάφορες στάσεις, να αδρανεί και να ξεκουράζεται, όταν το κρίνει αναγκαίο.
- Προκαλούν τη δημιουργικότητα του παιδιού, καθώς ο χώρος εκπέμπει ερεθίσματα και υποβάλλει ιδέες.
Αυτή η καθημερινή αντιπαράθεση του παιδιού με τα πράγματα, τα πρόσωπα και τις καταστάσεις προκαλεί μια διαρκή κινητικότητα σώματος και πνεύματος, που οξύνει την κρίση και ανατροφοδοτεί την περιέργεια, το αποκεντρώνει και το κάνει αυτόνομο.
Τρίτη αρχή
Η δημιουργία καταστάσεων προβληματισμού
Οι προβληματικές καταστάσεις που προκύπτουν, είτε από την οργάνωση του περιβάλλοντος, είτε από σκόπιμη παρέμβαση του/της Νηπιαγωγού, προκαλούν συγκρούσεις και επανατροφοδότηση στη σκέψη του νηπίου σε τρόπο που να προβλέπει, να ερευνά, να πειραματίζεται, να συγκρίνει, να ανακαλύπτει σχέσεις, να ταξινομεί και με αυτόν τον τρόπο να οικοδομεί τους απαραίτητους μηχανισμούς για την κατάκτηση της γνώσης. Παράλληλα με τη σκέψη προάγεται και ο προφορικός λόγος, γιατί το παιδί εκφράζει λεκτικά τις προβλέψεις, τις ιδέες, τα αποτελέσματα της δράσης του και επενδύει λεκτικά η δράση και τον πειραματισμό του.
Τέταρτη αρχή
Η προτροπή για ποικίλες κινητικές δραστηριότητες
Σύμφωνα με τα πορίσματα των σύγχρονων παιδαγωγικών ερευνών "η γνώση πηγάζει από τις κινητικές πράξεις του αναπτυσσόμενου ατόμου πάνω στα αντικείμενα και τις καταστάσεις, που βαθμιαία εσωτερικεύονται και μετασχηματίζονται σε νοητικά ενεργήματα". Ήδη αναφερθήκαμε στη θετική σχέση κινητικών και νοητικών πράξεων και στην ανατροφοδότηση των μεν από τις δε. Ιδιαίτερα σε αυτή την ηλικία που το παιδί στερείται της ικανότητας να σκέφτεται αφηρημένα, πρέπει να έχει την ευκαιρία να δοκιμάζει με όλες του τις αισθήσεις τα πράγματα, για να οικειοποιηθεί τις έννοιές τους. Αυτός ο πολυειδής χειρισμός των πραγμάτων επιτρέπει στο παιδί να προβαίνει σε ποικίλες συγκρίσεις, εκτιμήσεις, ταξινομήσεις, διατάξεις κτλ., μέσα από τις οποίες ουσιαστικά δομεί τις γνώσεις του.
Πέμπτη αρχή
Οργάνωση της υποβοήθησης των νηπίων για να οικοδομούν μόνα τους τις διάφορες γνώσεις και να αναπτύσσουν τις δεξιότητές τους
Όλες οι αρχές που αναφέρθηκαν μέχρι τώρα υπηρετούν και αυτή την αρχή. Αυτή βασίζεται στα δεδομένα της γνωστικής ψυχολογίας, σύμφωνα με τα οποία η γνώση δεν μεταβιβάζεται από το δάσκαλο στο παιδί με τον προφορικό λόγο, ούτε μόνο ανακαλύπτεται, αλλά βασικά οικοδομείται, καθώς το παιδί επενεργεί στα πράγματα και καθώς ωριμάζει σταδιακά η σκέψη του και αναπτύσσεται η λογική του. Από την άποψη αυτή και όλες οι αναπαραστάσεις (θεατρικό παιχνίδι, κουκλοθέατρο, δραματοποίηση) που το παιδί επιχειρεί με το σώμα του, με τις ποικίλες κατασκευές, τις χειροτεχνίες και τη ζωγραφική είναι μεγάλης σημασίας, γιατί προάγουν τη συμβολική λειτουργία και οδηγούν το παιδί από τις απεικονίσεις στα σημεία και από τα σημεία στα σύμβολα.
Έκτη αρχή
Η άντληση στόχων από τους τομείς ανάπτυξης του προγράμματος ή από αυτούς που αναδύονται από τα ερεθίσματα των νηπίων
Το ημερήσιο πρόγραμμα του Νηπιαγωγείου διευκολύνει ιδιαίτερα την παραπάνω αρχή, γιατί παρέχεται μέσα από δύο ειδών δραστηριότητες, τις οργανωμένες και τις αυθόρμητες. Κατά τις οργανωμένες δραστηριότητες οι στόχοι προκαθορίζονται από το Νηπιαγωγείο με γνώμονα το αναπτυξιακό επίπεδο των παιδιών. Κατά τις αυθόρμητες αντίθετα οι στόχοι αναδύονται μέσα από τα πηγαία ενδιαφέροντα των παιδιών που υπηρετούν την ευκαιριακή μάθηση.
Όπως και το οργανωμένο περιβάλλον προκαλεί και ανατροφοδοτεί τη δράση, έτσι και τα δύο είδη δραστηριοτήτων ανατροφοδοτούνται και το ένα παραπέμπει στο άλλο. Η ώρα π.χ. των οργανωμένων δραστηριοτήτων προσφέρει στα παιδιά ερεθίσματα, που μπορούν να επεκτείνουν και επεξεργαστούν στην ώρα των αυθορμήτων από το δικό τους κίνητρο. Βέβαια είναι γνωστό, πόσο το ίδιο το κίνητρο και ενδιαφέρον κινητοποιεί το δυναμικό του παιδιού και του ωθεί σε καταβολή μεγάλης προσπάθειας. Και ασφαλώς τα παιδιά που βυθίζονται στο παιχνίδι ή την εργασία τους αποχτούν σταδιακά στρατηγικές να συγκεντρώνουν την προσοχή τους, να οξύνουν την παρατηρητικότητα και την κρίση τους, ιδιότητες που θα τα υπηρετούν σ' όλη τους τη ζωή και πρώτα απ' όλα στη σχολική. Αντίθετα την ώρα των αυθόρμητων δραστηριοτήτων ο/η Νηπιαγωγός μπορεί να πάρει ερεθίσματα από τη δράση των παιδιών, να επεκτείνει και να αναδιοργανώσει τις γνώσεις τους σε ένα ανώτερο επίπεδο.
Αυθόρμητες και οργανωμένες δραστηριότητες είναι μεγάλης σημασίας, γιατί, οι μεν αυθόρμητες αποτελούν το παιδο-κεντρικό μέρος του προγράμματος, κατά το οποίο το παιδί έχει τη δυνατότητα να αποφασίζει και να πραγματοποιεί τις ιδέες του και επίσης να καθορίζει της δράσης του, τη διάρκειά του, τον τρόπο, τον τόπο και το σύντροφο με τον οποίο θα παίξει ή θα δουλέψει, πράγμα πολύ βασικό για την ανάπτυξη της αυτονομίας του. Όσο για τις οργανωμένες δραστηριότητες, αυτές προσφέρουν στα παιδιά την δυνατότητα να ασκούνται στο να εκτελούν ό,τι οι άλλοι έχουν καθορίσει, γεγονός πολύ σημαντικό για τη ζωή, ιδίως τη σχολική, όπου όλα είναι εκ των προτέρων καθορισμένα. Ακόμα οι ικανότητες που το παιδί αποχτά από το ένα είδος δραστηριοτήτων υπηρετούν το άλλο είδος. Έτσι, π.χ. η πειθαρχία και ο έλεγχος του σώματος που το παιδί απέκτησε κατά τις ψυχοκινητικές δραστηριότητες είναι αυτές που θα του επιτρέψουν να καθίσει και να ασχοληθεί με κάτι που επέλεξε στις αυθόρμητες, αλλά και αργότερα στο σχολείο του για να εκτελέσει τα μαθήματά του.
Κατά τον ίδιο τρόπο το παιδί που με ευχαρίστηση παρακολουθεί ένα συναρπαστικό παραμύθι, μια παράσταση κουκλοθέατρου, ένα όμορφο μουσικό κομμάτι, κτλ., ή που ανταποκρίνεται σε κάποιες φόρμες, μοτίβα, παραγγέλματα, κτλ., αποκτά στρατηγικές να συγκεντρώνει την προσοχή του σε τρόπο που να μπορεί να ακούει και να παρακολουθεί αργότερα το δάσκαλό του.
Έβδομη αρχή
Η εμψύχωση των δραστηριοτήτων και των αντικειμένων απασχόλησης, ώστε να διευκολύνεται η αφομοίωσή τους από την πλευρά των νηπίων
Η αρχή αυτή παραπέμπει στη θέση του Bruner για τον "έντιμο τρόπο", με τον οποίο πρέπει να παρέχεται στα παιδιά η γνώση. Το Νηπιαγωγείο διαθέτει ένα πλήθος ευχάριστων και γι αυτό δραστικών μέσων, που να κάνουν εύληπτη από τη νήπια κάθε είδους γνώση. Τα μέσα αυτά εκτείνονται από το παραμύθι, την ποίηση, το τραγούδι, τις αναπαραστάσεις, τη μουσική, το χορό, το κουκλοθέατρο και κυρίως ως τα κάθε λογής παιχνίδια, που αποτελούν ένα είδος "προνομιούχου μάθησης".
Με τις παραπάνω περιγραφές πιστεύουμε, ότι δώσαμε μόνο μιαν αδρή εικόνα του περιεχομένου και των αρχών του προγράμματος του Νηπιαγωγείου, μέσα από την οποία φαίνεται πόσο σημαντικό ρόλο διαδραματίζει στη θεμελίωση και ανάπτυξη ικανοτήτων και δεξιοτήτων στο παιδί, που θα το υπηρετήσουν τόσο στη σχολική, όσο και την μετέπειτα ζωή του.
Παραπομπές
- Ο.Ε.Δ.Β., Βιβλίο δραστηριοτήτων για το Νηπιαγωγείο. - E.Cammii - R. Dervies, Η θεωρία του J. Piaget και η προσχολική αγωγή.